IAS neden önemli…?

IAS  ve Makmetre  birlikte.

IAS (Indicated Air  Speed),  pito-statik  sistemde  sağlanan basınç  farkı  ile, uçak/hava  aracı  üzerindeki göstergeden  doğrudan  okunan  “hava  hızı”dır… “IAS”  göstergesi, hava  hızı  hesabında,  sistem  tarafından mekanik  veya elektronik  olarak  ölçülen toplam (total)  ve  statik  basınç  farkını kullanır…

Havanın  “dinamik  basıncı” hava yoğunluğu  ve  hava hızı  ile  ilişkilidir…  Hava  Hızı  Göstergesi (Air Speed Indicator), çalışması esnasında, hava  yoğunluğunu  ölçemediğinden, hava  hızı  hesabında atmosferin  deniz  seviyesindeki  standart yoğunluğunu  kullanacak  şekilde kalibre  edilmiştir…

Uçak  deniz  seviyesinden yükseldikçe havanın  yoğunluğu  önemli  ölçüde  değişeceğinden (azalacağından), “IAS”,  uçak   ile  etrafından  akan  hava  arasındaki  göreceli (relative)   hız  olan  “Gerçek  Hava  Hızı”ndan (True Air  Speed; TAS)  büyük  ölçüde farklılaşır…

Havacılıkta  bir  başka  hız  tanımı olan “Kalibre  (edilmiş) Hava Hızı” (Calibrated Air Speed; CAS)   “IAS”  değerinin “gösterge  ve  pozisyon  hatası”  dikkate alınarak  düzeltilmiş (kalibre  edilmiş)  değeridir…

Bir  uçağın  hızı “knots” (saatte  deniz  mili; 1852 metre/saat)  üzerinden  ifade  edilir… Kısaca,  “knots”  olarak  “IAS” (Knots-Indicated Air Speed)  “KIAS”  kısaltması  ile; Kalibre Hava  Hızı  “KCAS”  ve  Gerçek  Hava  Hızı  da  “KTAS” kısaltması  ile  ifade  edilir…

Bir  uçağın (uçması  için  yeterli olamayacak)  STOL (Stall)  hızı başta  olmak  üzere  önemli  performans  değerleri  “IAS”  ile   ifade  edildiğinden,”IAS”  bir  pilot  için  kritik  bir  değerdir…    “IAS”  ile ifade  edilen  bu hızlar  yoğunluk irtifasına  (density altitude) bağlı  olarak (sabit  bir  referansa göre) önemli  ölçüde  değişir… Ancak, uçağın  kanatları  gibi  aerodinamik  yapısı sadece dinamik  basınca  göre  sonuç  üreteceğinden,  aynı  dinamik  basınç  şartlarında uçağın  reaksiyonu (örneğin  kaldırma  kuvveti) aynı  olacaktır… Hava  Hızı  Göstergesinde  belirli  bir  hızı  göstermeyi  aynı  dinamik basınç  mümkün  kılacağından, örnek  olarak, bir  uçak, yoğunluk  irtifasına  veya  gerçek  hava  hızına  bağlı  olmadan, El  Kitabında  belirtilen “IAS”de  stol  olacaktır… “IAS”, ses  hızına  yaklaşmadığı  sürece, bir  pilot  için  ana  hız referansıdır…

Bir  uçak  deniz  seviyesinde  ve standart  atmosfer (ISA)  şartlarında uçsa  dahi,  “IAS”  uçağın havaya  göre  gerçek  hızı  değildir…  Bu  “IAS”  değerinin, gerçek  hava hızını göstermesi  amacıyla,  gösterge  ve pozisyon  hataları  için  düzeltilmesi (kalibre  edilmesi)  gerekir…  Bu  düzeltilmiş  hıza, kısaca, “CAS”   denmektedir… “CAS”  ve  “IAS”  arasındaki  ilişki  her  bir  uçak  tipi  için  belirlenir  ve  El  Kitaplarında açıklanır…

Bir  Pilot  El  Kitabı  kritik  hız (V) değerlerini  hava  hızı  göstergesinden  okunan  “IAS”  değerleri olarak  verir… Bu  durum, uçağın,  “TAS”  ne  olursa  olsun,  aynı “IAS”  değerlerinde  aynı  davranışı  göstermesindendir…  Örnek  olarak, bir  pilot bir  uçağı,  yüksek  irtifadaki  bir  piste  ve sıcak  hava  şartlarında,  hangi  “IAS” (yaklaşma  ve iniş)   hızları  ile  indirecekse, aynı  uçağı  deniz  seviyesindeki  bir  başka  piste  ve  soğuk hava  şartlarında  da, aynı  “IAS”  hızlarıyla  indirecektir… (Bu  farklı  iki  iniş  şartlarında  “TAS”  hızı  değerleri  önemli  ölçüde  farklılık  gösterecektir…!)

Uçağın  hızı  ses  hızının yeterince altında  olduğu sürece,  kritik  hızları  izlemek  için “IAS” yeteri  kadar güvenilirdir…  Ancak,  uçağın   hızı ses  hızına  yaklaştıkça, gerek  havanın  sıkıştırılabilirlik  etkisinin belirginleşmesi  ve  gerekse  ses  hızının sıcaklıkla ve yükseklikle (altitude)  önemli  ölçüde  değişmesi  sebebiyle, bir  uçağın  yapısal  olarak  uçurulabileceği  en  yüksek  hız (Never Exceed  Speed; Vne) değişik  uçuş  yükseklikleri  için  ayrı  ayrı  hesaplanır  ve  Pilot  El  Kitabında  gösterilir…

Bir  uçağın bir  yerden başka  uzak bir yere  yolculuğunda   “IAS”nin  “TAS”a  ve/veya  Yere  Göre  Hıza  çevrilmesi  gerekir… Bugün  mevcut  olan GPS  alıcıları ile, Yere Göre  Hız  doğrudan   okunabilmektedir… “TAS”,  bir  uçağın  imalatçı  şartnamelerinde  tanımlanan  uçuş  performansının  belirlemesinde ana  parametredir… Bir  uçaktaki  “TAS”  göstergesi, yardımcı bilgi  niteliğindedir… Modern  yolcu  uçaklarında “Yere Göre  Hız (Ground Speed)   Göstergesi”nin  yanı  sıra  “Mak  (cinsinden  hız)  Göstergesi”  de (Machmeter) mevcuttur… Bir  uçağın Yere  Göre  Hızı, pilot  için  bir  yardımcı  bilgi  niteliğinde  olup, uçuşun  uçuş  planının  zamanlamasına  göre  durumunu  göstermek  için  kullanılır; kalkış  iniş  hızı  amacıyla  kullanılmaz… Sesaltı  hızlarda uçuş  için  tasarlamış  bir  uçak  üzerindeki  Makmetre  bir  “ikaz”  göstergesi olarak  görev  yapar…  Bir  “sesaltı”  tasarım  uçağın ses  hızının, yükseklik  ve  hava  yoğunluğu  ile  de değişen,  belirli  bir  yüzdesini  aşmaması  gerekir…  Bir  yolcu  uçağı, normal  şartlarda,  ses  hızının  yüzde  seksenbeşini aşmaz… Makmetre, muharip  uçaklarda,  kalkış/inişin  dışında esas hız  göstergesidir…

“IAS”  göstergesinin  verimli  çalışabilmesi  için   uçak  hızının en  az  40-50  knots  kadar  olması  gerektiğinden, bazı  uçaklarda, yerdeki  hareketleri  kontrol  amacıyla, 0-50  knots  hız  bölgesinde  kullanılan   Taksi  Hızı  Göstergesi  de  mevcuttur…

Yararlanılan Kaynak:

http://en.wikipedia.org/wiki/Indicated_airspeed