Enrico Fermi (1901-1954)
Enrico Fermi, İtalya-ABD vatandaşı fizikçi… “Chicago Pile-1” olarak bilinen ilk nükleer reaktörün tasarımcısı…! Kuantum Teorisinin, nükleer ve parçacık fiziğinin, istatistiksel mekaniğin gelişmesine önemli katkılarda bulundu… “Atom Bombasının Babası” olarak bilinenlerden biriydi…!
“Nötron bombardımanı ile indüklenmiş radyoaktivite” (induced radioactivity) ve “transyuranik elementler”in (transuranic elements) keşfi için, 1938’de, Nobel Ödülü kazandı… Nükleer gücün kullanılması üzerine bir çok patent sahibi oldu… Aynı anda, teorik ve deneysel fizik alanında çalışmalar yapabilen çok az sayıdaki fizikçilerden biri olarak, yaşadığı dönemde büyük saygı gördü…
Fermi’nin ilk önemli katkısı istatistiksel mekaniğe oldu… Wolfgang Pauli’nin, 1925’te, “dışlama prensibini” (exclusion principle) açıklamasından sonra, Fermi, yayımladığı istatistiksel formülasyon ile (Fermi-Durac İstatistikleri) bu prensibi ideal gaza uyguladı… Bugün, “dışlama prensibi”ne uyan parçacıklar “fermion”lar olarak adlandırılmaktadır…
Daha sonraki dönemde Pauli, “beta bozunması” (beta decay) esnasında, enerjinin korunumu kanununa uyabilmek için, elektronla birlikte şarjsız ve görünemez bir başka parçacığın daha yayımlanması gerektiğini ileri sürdü… Bu öngörüyü ele alan Fermi geliştirdiği modelde, “nötrino” adını verdiği bu parçacığı da yerleştirdi… Yeni teorisi daha sonraki aşamada öngörülen “tabiatta mevcut dört kuvvetten” zayıf kuvveti (weak interaction) oluşturdu…
Fermi, nötronlarla gerçekleştirdiği indüklenmiş radyoaktivite deneylerinde, yavaş nötronların hızlı nötronlardan çok daha kolay yakalanabileceğini gösterdi… Toryum ve uranyumu yavaş nötronlarla bombardıman ettikten sonra, yeni elementlerin ortaya çıkabildiğini anladı…Bu keşfi ona Nobel Ödülü getirdi… Sonradan anlaşıldı ki, keşfedilen bu yeni elementler (çok kısa ömürlü) “füzyon” (fission) elementleriydi…
Fermi, 1938’de İtalya’dan ABD’ye göç etmek zorunda kaldı… İkinci Dünya Savaşı esnasında Manhattan Projesinde çalıştı… Liderliğini yaptığı araştırma ekibiyle birlikte tasarlayıp inşa ettiği Chicago Pile-1 tesisi ile ilk nükleer zincir reaksiyonu (nuclear chain reaction) gerçekleştirdi…
Savaştan sonra J. Robert Oppenheimer’in yönetimi altında nükleer politikaların oluşturulmasında çalıştı… Sovyetlerin ilk füzyon bombasını 1949’da denemelerinden sonra, hidrojen bombasının geliştirilmesine, ahlaki ve teknik gerekçelerle, karşı çıktı…
Fermi, “piyonlar” (pions) ve “muonlar” (muons) sahasında önemli çalışmalar yaptı… Kozmik ışınların yıldızlararası ortamdaki manyetik alanlar sayesinde hızlandırılan madde sebebiyle ortaya çıktığını ileri sürdü…
Birçok enstitüye, ödüle ve konsepte Fermi adı verildi… Sentetik element “fermiyum” (fermium) ve Fermi Gama-ışını (Uzay) Teleskobu” (Fermi Gamma-ray Telescope) bunlardan ikisi…
Enrico Fermi 53 yaşındayken, 1954 yılında, kanserden, hayatını kaybetti…
Yararlanılan Kaynaklar:
