Soğuk gezegenlerin  okyanusları…? ( Oceans on icy worlds…?)

Plüton-Charon (mesafe ölçeksiz)

Son  yıllarda  yapılan  araştırmalarda Güneş  Sistemindeki  bazı  gezegen  ve  uyduları  saran  kalın  buz  kabuğunun  altında okyanusların  mevcut  olabileceği  ileri  sürüldü…!

Satürnün  uydusu  Enceladus, Jüpiterin  uydusu  Europa  ve  son  olarak Plüton (Pluto) bunlardan  öne  çıkanlar…

Uzay  meraklılarının  iyi  bildiği  gibi, uzay  oldukça   soğuk  bir  ortam… Birçok bölgede bu  ortam  sıcaklığının  “ – “  200 santigrad  dereceyi aşabildiği belirlendi…  İnce  de  olsa,  bir  atmosferi  mevcut  olan  Marsta bile  gece  sıcaklığı  “ – “  143  santigrad  dereceye  ulaşabilmekte…!

Plüton’un  yanında, diğer  birçok  uydunun kalınlığı  kilometreleri  bulan  buz  kabuğuyla  kaplı  olması  da bu  soğuk  ortamın doğrudan  gözlenebilen bir  işareti…

Peki… bu  kadar  düşük  bir  sıcaklık  ortamına  rağmen, bazı  büyük  gök  cisimlerinin  yerkabuğunun  altında okyanusun var  olabilmesi  nasıl  mümkün…?

Dünya  gibi, yeterince  büyük  gök cisimlerinin  çekirdeklerinde  devam  eden  nükleer  reaksiyon  bu  cisimlerin belirli  oranda  sıcak  kalmasını  sağlamakta… Ancak, yeterince  büyük  olmayan  gök  cisimlerinde bu  süreç  kısa  sürmekte  veya  hiç  başlayamamakta…

Bill Steigerwald ve   Nancy Jones (GSFC News) tarafından,  Spacedaily.com’da  5  Aralık 2017 tarihinde yayımlanan  bir  habere  göre, bu okyanusların  varolmasını  mümkün  kılacak  başka  bir mekanizma  daha  var…: “Yörünge Dansı”…!

NASA’nın  yeni  bir  araştırmasına  göre, gökcisimleri  arasındaki  güçlü  gravitasyon  kuvvetinin  sebep  olduğu deformasyon  ve  buna  bağlı   iç-sürtünme  ısınması,  bu  gök  cisimlerinin  yerkabuğu altında  oluşabilecek  okyanusların yaşam  süresini  uzatabilir…  (Şüphesiz, bu  kapsama sadece  Plüton-Charon  iklisi  gibi “ikili  sistemler”in  yanında, gezegen-uydu  etkileşimleri de  girmekte…)

Bir  gök  cisminde  okyanusun  varolduğu  düşünüldüğünde, orada  mikrobik  su  yaşamının  da  da  varolabileceğini  kabul  etmek  gerekir… Bu  durumda, bu  kapsamdaki yaşamın  Güneş  Sisteminin “Neptün-ötesi” (Trans-Neptunian) bölgesinde   de  varolması  sözkonusu…! Son  yıllarda  bu  bölgede  varlığı  belirlenen  gök  cisimlerinin  yansıttığı  ışığın  analizinden bu  gök  cisimlerinin  bazılarının kristal  su  buzu  ve  amonyak  buzuyla ( ammonia hydrates )  kaplı olduğu  belirlendi…

Bilim  insanları, bu  gök  cisimlerinin  yüzeyinde  birikecek  su  buzunun uzay  radyasyonu  sebebiyle, amorf hale  dönüşeceğini,  amonyum  hidratları  ise parçalayacağını, bu  sebeple, bu  maddenin   yüzeyde  uzun süre  barınamayacağını düşünmekte…

Bu  gök  cisimlerinin  yüzeyinde  belirlenen  kristalleşmiş  su  buzu  ile  amonyum  hidrat’ın  başka  bir  yerden  gelmiş  olması  gerekli…;  gök  cisminin  derinliklerinden…!

Kısaca, bu  gök  cisimlerinin  yerkabuğunun  altında  mevcut  olabilecek su  katmanının ve  içindeki amonyum  hidratın  yüzeye  sızması  sonunda  oluşabilecek  bir  durum…

“Buz  volkanı” (Cryovolcanism)  olarak  adlandırılan  bu  süreçte, yerkabuğu  altındaki  akışkan  buzun gök  cismi  yüzeyine  çıkabildiği, en  azından, cüce  gezegen  Ceres’te ispatlanmış  bir  durum…

Bilim  insanları, TNO’ların merkezlerinde  gerçekleşecek radyoaktif  reaksiyonun bunların yüzeylerindeki buzu  eriterek, yerkabuğu  altında su  tabakası  oluşmasını  sağlayabileceğini  ve  bu  sıvı  suyun  milyarlarca  yıl sürdürülebileceğini söylüyor… Ancak,  radyoaktif  bozunmanın  bir  (ömrü) süresi  var… Bu  sürecin  sonunda, oluşan  bu  sıvı tabakasının  donması  gerekir…

Yeni  araştırmaya  göre, birbirine  yakın  dolanan  gök  cisimlerinin, birbiri  üzerine  uygulayacağı gravitasyon  kuvveti  TNO’nun  içinde  yeterli  ısının  ortaya  çıkmasını  sağlayarak bu  su  tabakasının  ömrünü  uzatabilir…

Gezegenbilimciler  ikili-gök  cismlerinin  çarpışmalar  sonunda  meydana  geldiğini  söylemekte… Bu  çarpışmaların-doğurduğu  aylar  başlangıçta  tam  çember  şeklinde  olmayan  yörüngelere  yerleşmekte…Yörünge  zamanla çembere  yaklaşırken, yörüngede  dolanan  uydu (ve ana  cisim), gravitasyon  etkisi  altında  periyodik  deformasyonlara  maruz  kalır…Bu  yapısal  esnemeler  esnasında  ortaya  çıkan  sürtünme  cismin  ısınmasına  ( tidal  heating )  yol  açar…

Yeni  araştırmada bazı (Eris-Dysnomia,…)  TNO’larda  ortaya  çıkabilecek  bu  ısınma  miktarı  hesaplandı… Bu  hesaba  göre, bu  gök  cisimlerinde  mevcut  olabilecek sıvı  su  katmanının  varlığını  günümüze  kadar  sürdürebilmesi  mümkün…

 

Yararlanılan  Kaynaklar:

 

http://www.spacedaily.com/reports/An_Orbital_Dance_May_Help_Preserve_Oceans_on_Icy_Worlds_999.html