SN 1987A
(Kaynak: Cardiff University; universetoday.com)
Evan Gough’ın universetoday.com’da 21 Kasım 2019’da yayımlanan haberinde, astronomların, Süpernova 1987A’yı oluşturan yıldız patlamasının kalıntısı olduğu düşünülen bir Nötron Yıldızına bir adım daha yaklaştığı duyuruldu. Nötron yıldızları, büyük oranda nötronlardan oluştuğu düşünülen, küçük boyutta ama çok yoğun yıldızlar.
Cardiff Üniversitesinden (Cardiff University’s School of Physics; ABD), Dr. Phil Cigan başkanlığında bir astronom grubu, Süpernova 1987A (SN 1987A) içinde bir nötron yıldızı kalıntısı belirlendiğini ileri sürdü. Bu (olası) nötron yıldızı otuz yılı aşkın bir süredir araştırılmaktaydı.
SN 1987A, güney yarıküreden görülebilen, Büyük Magellan Bulutsusu (Large Magellanic Cloud) içinde yer almakta. Bu gök cismi, 168,000 ışık yılı uzaklıkta bir Tip 2 süpernova. Bu süpernovanın patlama-ışığı Dünyaya 1987 yılında ulaşmış ve gözlenebilmişti. Kısaca, ‘68 kuşağı’nın tanıklık ettiği’ bir patlamaydı !
Bu patlama, ilk defa olarak, bir süpernovanın çekirdek-çökelmesi (core-collapse) sürecinin (ve çeşitli fazlarının) izlenmesine de olanak sağlamıştı.
SN 1987A’nın Büyük Magellan Bulutsusu içindeki görüntüsü. (Süpernova orta-solda, kare içinde).
(Kaynak: NASA/Ames Research Center; universetoday.com)
Astronomlar bu gök olayını canlı olarak izleyebilmiş ve ondan birçok şey öğrenmiş olsa da, bugüne kadar, sorulardan biri cevapsız kalmıştı.
Süpernova patlama teorisine göre, merkezde (kalıntı) bir nötron yıldızının var olması gerekirdi ! Bu süpernovadan toplanan nötrino verisi, patlamanın merkezinde bir nötron yıldızına işaret etmekteydi.
Bu nötron yıldızının belirlenememiş olması, bazı araştırmacıların SN 1987A patlamasının bir ‘Kuark Yıldızı’ oluşturmuş olabileceğini düşünmesine yol açtı. Kuark yıldızı, adından da anlaşılacağı üzere, ‘Kuark’lardan oluşan bir (teorik) yıldız. (Astrofizikçilerin, Nötron Yıldızından sonra, başımıza sardığı yeni dert !) Bir başka teoriye göre, patlama kalıntısı manyetik alanı küçük olan, bu sebeple belirlenemeyen, bir Pulsar oluşturmuştu (Bu sitede, pulsarlar hakkında yeterli bilgi mevcut.) Üçüncü bir olasılık ise, Nötron Yıldızının üzerine çöken gaz ve toz onun bir Kara Delik oluşturmak üzere çökmesine sebep olmuştu. Haliyle, bazı istisni durumların dışında, bir Kara Deliği doğrudan gözleme olanağı yok.
Daha sıradan bir açıklamaya göre, Nötron Yıldızı olması gereken yerdeydi, ancak, önündeki yoğun gaz ve toz bulutu görünmesini engellemekteydi.
ALMA (Atacama Large Millimeter/sub-millimeter Array) teleskop ağını kullanan araştırmacılar, bu Nötron Yıldızının yerini belirlediğini düşünüyor. Bu gök cismi, toz bulutunun en parlak göründüğü bölgenin arkasında gizlenmekte !
SN 1987A sisteminin yakın görüntüsü ve Nötron Yıldızının saklandığı yer:
Portakal: Karbon monokit moleküllü gaz. Mor: sıcak hidrojen gaz. Camgöbeği: Nötron Yıldızını saran toz
(Kaynak: Cardiff University; universetoday.com)
SN 1987A’nın, 2010’da, Hubble Uzay Teleskobu’yla görüntüsü. Patlamanın yarattığı şok dalgası çevredeki maddeye çarptığında, onu ısıtarak, ışımasına sebep olur.
(Kaynak: NASA Goddard Space Flight Center from Greenbelt, MD, USA; universetoday.com)
Dr. Matsuura (Cardiff Üniversitesi), Nötron Yıldızının yaydığı ışığın, onu saran toz bulutunda milimetre-dalgaboyu altında (sub-milimeter) ışımaya yol açtığını, bu çok zayıf ışımanın da, ALMA teleskobu tarafından belirlenebildiğini söyledi.
SN 1987A, 1987 yılında patladığında, Güneşin 100 milyon katı bir parlamayla ışımıştı. Bu parlaklığı birkaç ay boyunca devam etmişti.
SN 1987A, son 400 yıl içinde gözlenen en yakın süpernova patlamasıydı. Bundan öncekini astronom Kepler, Samanyolu gökadası içinde, 1604’te belirlemişti. Bu süpernova 20,000 ışık yılı uzaklığıyla, çok daha yakında patlamıştı. (Şüphesiz, gerçek patlamalar çok daha önceki dönemlerde, ilkel insanlar dönemlerinde gerçekleşti.)
Süpernova patlaması, milyon dereceye kadar ısıtılmış, devasa ve şişen şok dalgasına sebep oldu. Bu gaz soğurken, bir kısmı katı taneciklere dönüştü. Kalın bir toz tabakası oluşturdu. Bu madde ortamında, astrofizikçilerin var olduğunu düşündükleri Nötron Yıldızı oluştu.
Dr. Matsuura’nın söylediğine göre, bu yıldızın gözlemebilmesi için, etrafını saran bu toz bulutunun dağılması (seyrelmesi) gerekmekte. Bu yıldızın doğrudan gözlenebilmesi için, birçok nesil beklenmesi gerekebilir. Belki de, geliştirilecek yeni teknolojilerle, bu süre daha da kısaltılabilir.
Beklemeyi düşünenlere duyurulur…!
Yararlanılan Kaynaklar:
Astronomers Finally Find the Neutron Star Leftover from Supernova 1987A
(Günün seçimi:)
