Hasarlanan B777X gövdesi
(Kaynak: daily.mail.co.uk)
Dünyanın en büyük uçak imalatçılarından biri olan Boeing Firmasının üzerinde (sanki) ‘kara bulutlar’ dolanıyor ! Bu başarılı imalatçıya 2019’da (gerçekte 2018’de) nazar değdi ! Önce, B737-8 MAX tipi iki uçağı kısa aralıklarla düştü; birkaç yüz kişi hayatını kaybetti. Son dönemde de, henüz geliştirme aşamasında olan B777X tipi bir uçak, tasarım doğrulama testi esnasında, ciddi şekilde, hasarlandı.
Daily.mail.co.uk’de, Leah Simpson tarafından, 27 Kasım 2019’da yayımlanan bir haberde, gerçekleştirilen basınçlandırma testi esnasında, daha önce, ‘yolcu çıkış kapısında hasarlanma’ olarak duyurulan olayın sanılandan daha büyük olduğunun anlaşıldığı açıklandı.
*
Atmosferde yukarı çıkıldıkça, atmosfer içindeki oksijenin azalmakta olması sebebiyle, yolcu uçaklarının (ve belirli yüksekliklerde uçabilecek diğer askeri uçakların) kabinleri basınçlandırılmakta. Böylece, uçaktakilerin rahat soluyabileceği bir hava-oksijen oranı / ortamı sağlanmakta.
Bunu sağlayabilmek için de, bir uçak tasarımında ve imalatında uçak kabininin belirli basınç seviyesine dayanabilecek şekilde tasarlanması gerekmekte. Haliyle, tasarım ve (prototip) üretimde, bunun sağlandığının da, test uygulanarak gerçekleştirilmesi / doğrulanması gerekmekte.
*
Boeing’in ‘sınıfta kaldığı’ test (stress test) bu test !
Uçağın arka bölgesinde bulunan yolcu çıkış kapsını destekleyen ana yapı uygulanan test basıncına dayanamayarak parçalanmış. Haliyle kapı da bir yerlere (uçağın kanadına doğru) savrulmuş; ilave hasara yol açmış. Hesapta olmayan bir kanat hasarı ! (Bu olay-şiddetli patlama meydana geldiğinde, aynı hangarda çalışanların yaşadığı şoku tahmin etmek mümkün !)
Bu olay meydana geldiğinde, Boeing’in bu uçak üzerinde planladığı yapısal testleri %99 oranında tamamlamış olduğu söyleniyor. Büyük şanssızlık !
Yapısal dayanım (basınçlandırma) testinde B777X’in gövde patlama olayı geçen Eylül ayında meydana geldi. Daha önce doyurulan bu test-hasarı olayında, hasarın bu boyutta olduğu açıklanmamıştı. Anlaşıldığı kadarıyla, hasarlanma sadece içeriye doğru açılabilen yolcu kapısında değil, bu kapıyı da tutan ana yapıda meydana gelmiş. Kapının patlamayla birlikte fırlamış olması bir sebep değil, sonuç olarak görünmekte.
Bu yeni gelişme sebebiyle, B777X tipi uçakların üretim hattından çıkışının 2021 ortalarına öteleneceği söyleniyor.
Bu haberde, B777’nin bir versiyonu olan B777X’in üzerindeki birçok sistemin daha önce sertifikalandırılmış olduğu, bu sebeple, yeni bir sertifikalandırma sürecinden geçmesinin gerekmeyeceği vurgulandı. Ancak, bu yeni uçağın kanat tasarımında ve elektronik sistemlerinde de başka problemler olduğu söylendi.
Uçaklar, tasarım doğrulama süreçlerinde, uçuş esnasında maruz kalacağı basıncın (kuvvetlerin), belirli bir emniyet payıyla, daha yükseğine maruz bırakılmakta.
ABD’de uçakların sertifikalandırılmasından sorumlu Federal Havacılık Otoritesinin (FAA) bu tasarım-ilişkili kazayı incelemekte olduğu da haberde ayrıca belirtildi.
Bu uçakların imalinde kullanılan robot ekipmanın performansının da, bu inceleme kapsamında, ayrıca inceleneceği söylendi.
Bu haberde ilginç başka bir ayrıntı daha vardı: Yapısal testlerin %99’unun tamamlanmış olması sebebiyle, Boeing’in bu kapsamda başka bir test yapmayıp, sadece hasarlanan bölgeyi, bilgisayar ortamında gerçekleştirilecek analize dayalı olarak, güçlendirmekle yetineceğinin tahmin edildiğini, FAA’in bir yetkilisinin söylediği ifade edildi !
FAA adına basına açıklama yapan Lynn Lunsford, FAA’in tasarımcılardan ‘tasarım ve sertifikasyon standartlarına uymalarını istediğini, bu standartlara uyumun hangi yöntemle gerçekleştirileceğinin’ ise tasarımcılara bırakıldığını söylemiş. İşte bu nokta ‘zurnanın çatladığı’ nokta !
Yakın geçmişte meydana gelen ve bu sitede de duyurulan bazı kazalarda, tasarımcının-üreticinin yanı sıra, FAA’in de, ‘tasarımcıya-üreticiye’ yetki devri hususunda bazı ‘…’lar yaptığı, kaza inceleme raporlarına dayalı olarak duyurulmuştu ve duyurulmakta. Yazının başında da vurguladığımız gibi, bu konuyla çok yakından ilişkili iki B737-8MAX kazasında birçok masum, ancak, başkalarına güvenme hatasını işleyen (gerçekte, güvenmekten başka da şansları yoktu !), insan hayatını kaybetti.
Boeing, önceki ay, meydana gelen bu ‘basınç testi sonuçları’nın B777X’in sertifikalandırma testi programında bir değişikliğe yol açmayacağını söylemiş ki, bu bile, tek başına, bize göre, ‘soruşturma açılmasını’ gerektirebilecek bir beyan ! Boeing, sanki, yeni ‘kısa devreler yapmayı planladığını’ itiraf etmiş !
Boeing, halihazırda, B777X uçaklarına takılacak General Electric GE9X motorlarının üretimindeki gecikmeler sebebiyle, B777X’lerin müşterilere teslimine başlama tarihini 2020’den 2021 başına ötelemek durumunda kalmıştı.
Yararlanılan Kaynaklar:
