Havacılık ve gökbilimi sahasındaki gelişmeler, haberler, görüntüler, yorumlar.
Süpernovaların evi gökada…! (Galaxy… home to Supernovae…!)
Gökada NGC 5468
(Kaynak: NASA; universetoday.com)
Gökada NGC 5468 son yirmi yılda 5 süpernovanın evi oldu.
Süpernovalar yıldız patlamaları. Bazı yıldızlar büyük bir patlamayla ölmezler, dönüşüme uğrarlar.
Bir süpernova patlaması, bir yıldızın patlayarak, sahip olduğu maddenin büyük bir kısmını uzaya saçması sürecidir. Bu sürecin son aşaması, yıldızın kütlesinin bir kısmının gravitasyonel çökelme ile merkeze çökerek, bu patlamış yıldızdan yeni bir yıldız oluşturmasıdır. Kısaca, merkezde oluşan-daha küçük-yeni yıldız gerçekte, önceki yıldızın yeni yaşamıdır; barındırdığı madde dikkate alındığında, başka bir yıldız değil !
Başlangıçtaki büyük kütleli yıldızın süpernova olarak patlama sürecinde, yıldızın dış katmanları olarak ve milyarlarca ışık yılı uzaklıktan bile görünebilen patlamalar olarak ortaya çıkmakta.
NASA, Samanyolu ötesindeki gökadaları yıllarca gözleyerek, birçok süpernova patlamasını belirledi.
130 milyon ışık yılı uzaklıkta ve Yıldız kümesi Virgo içinde yer alan gökada NGC 5468’de, son yirmi yılda, Hubble Uzay Teleskobuyla gözlenen beş süpernova patlamasının gerçekleştiği belirlendi.
Tip 2 Süpernovalar, merkezinde gerçekleşen nükleer reaksiyonla, hidrojen ve helyum yakıtının büyük bir kısmı tükendiğinde gerçekleşen yıldız patlamaları. Bu gerçekleştiğinde, yıldızın kütlesine de bağlı olarak, yıldızdan geriye bir Nötron Yıldızı veya Kara Delik kalır.
Araştırmacılar, birçok durumda, ikili-yıldız sistemleri de Süpernova patlamasına yol açabilmekte. Astrofizikte ‘sifonlama’ (siphoning) adı verilen bu madde transferi gerçekleştiğinde de Süpernova patlamaları meydana gelebilmekte.
Tip II Süpernova (temsili)
(Kaynak: ESO; universetoday.com)
Bir yıldız-ikilisi (binary star system) Süpernova oluşturanpatlamadan sonra, geride bir Beyaz Cüce veya Kara Delik bırakırsa, bu ortamda oluşan Süpernovaya ‘Tip 1 Süpernova’ adı verilir. Yoldaş yıldız (companion star) bir Kızıl Dev oluşturacak şekilde şişerse, yol arkadaşı olan Beyaz Cüce / Kara Delik bu Kızıl Devden madde emerek (siphoning), onu, kendisine madde sağlayan bir diske dönüştürür.Kızıl Cüce, yol arkadaşına kaldırabileceğinden daha fazla madde gönderirse, madde emen yıldızın merkezinde bir nükleer reaksiyon başlatır. Bu nükleer reaksiyon da Süpernovayı tetikler.
Her iki durumda da, tüm gökadayı aydınlatacak güçte bir patlama meydana gelir.
NGC 5468 içinde, son 20 yılda, her iki tip patlama da gözlendi. SN 1999cp, SN 2002cr, SN2002ed, SN2005P, ve SN2018dfg bunların örnekleridir.
NGC 5468’in disk düzleminin Dünyadan bakışa göre dik durumda olması bu gözlemleri mümkün kıldı.Samanyolunda Süpernova patlamaları çok sık meydana gelmemekte. Bunlardan en son gözleneni 400 yıl kadar önce meydana gelmişti.Tip 1a Süpernova. Bir Beyaz Cüce, yol arkadaşı yıldızdan madde emerek, kütlesi Chandrasekhr limitini aşınca, bu Beyaz Cücenin patlaması sonunda meydana gelir.(Kaynak: NASA/CXC/M.
Weiss;universetoday.com)Böyle bir patlamayı astronom Johann Kepler, 9 Ekim 1604’te, Prag’daki (Prague) kendi gözlemevinde, iki yıl boyunca gözlemişti. Süpernova ışıması bir süre sonra sönükleşerek, zayıflar veya kaybolur.Bu Süpernova daha sonra, Kepler’in Süpernovası (Kepler’in Yıldzı) olarak bilindi. Samanyolunda en son gözlenen Süpernova ise SN 1987’dir. (1987’de gözlenmişti.)
SN 1987, Dünyadan 200,000 ışık yılı uzaklıktaki Büyük Magellan Bulutsusu (Large Magellanic Cloud) içinde yer alan, Tip 2 bir Süpernovadır. Samanyolu ötesindeki bir gökadada ortaya çıkan bir Süpernova patlamasını Samanyolu içindekine kıyasla belirlemek daha kolaydır. Samanyounda, yakındaki yıldızlar arka bölgedeki yıldızların görünmesini engeller veya zorlaştırır.
2006’da, Max Planck Dünyadışı Fizik Enstitüsü’nden araştırmacılar, Avrupa Uzay Ajansının ‘Integral’ adlı gözlem uydusunun sağladığı veriyi kullanarak, Samanyolunda meyadana gelen Süpernova patlamalarının ortalama 50 yıllık periyodlarla gerçekleştiğini belirlediler.
Astronomlar, Samanyolunda gerçekleşmesi olası Süpernova patlamasının, 8000 ışık yılı uzaklıktaki bir üçlü-yıldız sisteminde gerçekleşeceğini söylüyor. 2XMM J160050.7-514245 olarak kaydedilen (ve takma adı ‘Apep’ olan) bu yıldız sistemi, birbiri etrafında hızla dolanan bir Wolf-Rayet yıldız sistemi. Büyük bir yıldız ile, iki yol arkadaşından ve bir toz diskinden oluşan bir sistem. Bu sistemden gama-ışıması gözlenmeye başladığında, merkeze çökme ve Süpernova süreci de başlamış olacak !
Yine de, bu patlamanın gerçekleşmesinin birkaçyüzbin yıl alacağı söylenmekte. Dolayısıyla, hemen balkona çıkmaya gerek yok !
Bu sürecin, yavaş gelişen, zaman alıcı bir süreç olduğunu söylüyor Matt Williams, unuversetoday.com’da, 11 Aralık 2019’da yayımlanan yazısında.
HAVACILIK VE UZAY 
Yorum yazabilmek için oturum açmalısınız.