‘Kısmi süpernova’nın fırlattığı Beyaz Cüce…(mi ?) (‘Partial supernova’ might have blasted a white dwarf star across the Milky Way…!)

The material ejected by the supernova will initially expand very rapidly, but then gradually slow down, forming an intricate giant bubble of hot glowing gas. Eventually, the charred remains of the white dwarf that exploded will overtake these gaseous layers, and speed out onto its journey across the galaxy.

Beyaz Cüce  fırlatan  süpernova (temsili)

(Kaynak: Mark Garlick/University of Warwick; space.com)

Charles Q.  Choi  tarafından, space.com’da   15 Temuz 2020’de  yayımlanan  bir  haberde, ‘kısmi  bir  süpernova  patlaması’nın  fırlattığı  bir  Beyaz  Cücenin  belirlendiği  duyuruldu.

Kısaca, süpernovalar  büyük  kütleli  yıldız  patlamaları… Beyaz  Cüceler  de,  bu  patlamalardan geriye  kalan yıldız  çekirdeğinden  oluşan   ve  genelde  süpernovanın  merkezinde  görünen, ‘büyük   yıldız-kalıntısı’  küçük  yıldızlar. Ancak, Beyaz  Cüceler  de,    (normal  tipte  veya  Beyaz  Cüce  olabilen) yol  arkadaşı   yıldızlardan  madde  emerek  tekrar,  bir  süpernova  olarak    patlayabilen  ve  geride   yine  bir  Beyaz  Cüce  bırakan  yıldızlar.

Süpernova  patlamasıyla, küresel  şekilde  saçılan yıldız  maddesi (gaz,  toz,…) başlangıçta  hızla genleşirken, takiben, azalan  enerjinin (hızın)  etkisiyle bu  şişme yavaşlar;  ışıyan bir  sıcak  gaz  balonu  görünümü  oluşur.

Patlayan  yıldızın  merkezinde  korunan, varlığını  sürdüren  yıldız-kalıntısı  Beyaz  Cüce, bazı  istisnai  durumlarda, (patlama  sürecinde  ortaya  çıkan asimetrik  gravitasyon  etkisiyle), süpernova  balonunun  dışına  doğru  itilebilir.

Araştırmacılar böyle  bir  olayı (daha  doğrusu, dışarı  itilen  bir  Beyaz  Cüce’yi)  gözlediklerini  ileri  sürdüler.

Astronomlar, Beyaz Cüceleri, Dünya-büyüklüğünde, (nispeten) soğuk  yıldızlar  olarak  nitelemekte.  Bu  bağlamda,  Güneşin  de,  zamanı  geldiğinde (4.5  milyar  yıl  kadar  sonra),   bir  Beyaz  Cüceye  dönüşeceğini  ileri  sürmekte. Araştırmacılara  göre,  Sütlü  Yol’daki (Milky  Way)  yıldızların  yüzdedoksan’dan fazlası  Beyaz  Cüce.

Gerçekleştirilen  araştırmalarda, Beyaz  Cücelerin  çekirdeğinin karbon  ve  oksijenden  oluştuğu  belirlendi. Bu  merkezin  etrafını  ise  helyum  ve  hidrojen  katmanları  sarmakta. Gerçekleştirilen  gözlemlerde  bu  yıldızların sadece  hidrojen, helyum  veya helyum  ve  karbon spektrumu  oluşturduğu  belirlendi.

Gerçekleştirilen  yeni  bir  araştırmada, 2015’te  keşfedilen  ve  Dünyadan  1430  ışık  yılı  uzakta  olan   Beyaz  Cüce  SDSS J1240+6710’nin, alışılmıştan  farklı  olarak, oksijen, neon,  mağnezyum  ve  silikondan  oluşan  bir  atmosfere  sahip  olduğu  gözlendi.

Bu  gök  cismine Hubble  Uzay  Teleskobuyla tekrar  bakıldığında, atmosferinde karbon, sodyum ve  alüminyumun  varlığı  belirlendi. Göründüğü  kadarıyla,  bu  Beyaz  Cüce  biraz  farklıydı.

Belirlenen  başka  bir  ilginç  husus  ise, bu  gök  cisminin,  gökadanın  dönüş  yönünün  tersi  bir  yönde,  saatte 900,000  kilometrelik  bir  hızla  hareket  etmekte  olmasıydı.

Bu  araştırmanın  lideri, astrofizikçi   Boris Gansicke (Warwick  Üniversitesi, İngiltere), bu  alışılmadık  durumun dikkatlerini  çektiğini  söyledi. Bu  yıldıza  bu  kadarlık  bir  hızı  kazandıran  olay  bir ‘kısmi’ (ve  asimetrik) süpernova  patlaması  olabilirdi.

Astronomlar, SDSS J1240+6710’un  atmosferinde  belirlenen elementlerin, süpernova  patlamasına  yol  açan (ilk) termonükleer  süreçte  sentezlenmiş maddeler  olduğunu  düşünüyor.
Ancak, bu  maddeler  içinde demir-grubu (demir, nikel, krom  ve  manganez) maddelerin  gözlenememiş  olması, bu  süpernova  patlamasının -kısmen-gerçekleşmiş-olmasına  yorumlandı ! Süpernovada  açığa  çıkan  ısı ağır  elementlerin  sentezlenmesini sağlayacak  kadar  yüksek  değildi. Süpernova  süreci beklenenden  kısa  sürmüştü !
Bu  süpernova  patlamasına  yol  açan  Beyaz  Cüce, patlamadan  sonra  bütünlüğünü  büyük  ölçüde  koruyabilmişti.

Astrofizikçiler önceden, termonükleer  süpernova  patlamalarının Beyaz  Cüceleri tamamen  yok  edeceğini  düşünmekteydi.  Ancak,  son  15  yılda  gerçekleştirilen  araştırmalarda,  gücü  yıldızı  parçalamaya  yetmeyen,  ‘kısmi  süpernova  patlamalarının’  da  mümkün  olabildiği  belirlendi.

40  milyon  yıl  önce  gerçekleştiği düşünülen  bu  patlama, SDSS J1240+6710’u  yol  arkadaşı  yıldızın  yörüngesinden  çıkararak, uzağa  fırlattı. Gansicke, Beyaz  Cüce’nin  ölçülen  hızının, küçük  kütlesinin  ve  atmosferindeki  minerallerin   böyle  açıklanabildiğini  söylüyor.  Yol  arkadaşı  yıldız  da benzer  başka  bir  Beyaz  Cüce  olabilir.

GAIA  araştırma  programı  kapsamında  bugüne  kadar 50,000  Beyaz  Cüce  adayı  belirlendi.

Yararlanılan  Kaynaklar:

https://www.space.com/partial-supernova-white-dwarf-blasts-across-milky-way.html