Hapşıran Betelgeuse (temsili).
(Kaynak: universetody.com)
Bazı yıldızların ‘çok (uzun) yaşadıklarına’ bakılırsa, ‘hapşırmaları’ mümkün olmalı…!
Matt Williams, unuversetoday.com’da, 18 Ağustos 2020’de yayımlanan haberinde, yıldızların da ‘hapşırabildiğinin’ belirlendiği duyuruldu.
Betelgeuse, kuzey yarıküre gökyüzünün onuncu parlak yıldızı. Orion takımyıldızının ise ikinci parlak yıldızı.
Son zamanlarda, bu yıldızın biraz garip davrandığı duyurulmuştu. Villanova Üniversitesinden araştırmacılar, bu Çok Büyük Kızıl Yıldızın (red supergiant) Aralık 2019’dan itibaren farkedilebilir bir şekilde sönükleşmeye başladığını belirlediler. Yıldızda gözlenen bu ışık-azalması olayı Şubat 2020’ye kadar devam etti; yıldız bu dönemde, parlaklığının üçte ikisini kaybetti. Sonra da, tekrar parlamaya başladı; Nisan 2020’de bilinen normal parlaklığına ulaştı…
Bu yıldız, bugünlerde, tekrar sönükleşmeye başladı. (Sanki parlaklık ayarını bir türlü yapamıyordu !)
Astronomlar bu durumu, yıldızın ışığının Dünya yönünde oluşan bir toz bulutu tarafından engellenmekte oluşuna bağladılar. Ancak, bu birikinti nasıl oluşmaktaydı ?
Bunun cevabı: ‘hapşırma’…! Araştırmacılara göre, bu yıldız, belirli periyodla ‘hapşırmaktaydı’. Bu hapşırma esnasında püskürtülen sıcak gaz / toz bulutu daha sonra soğuduğunda, yıldız ışığının (geçici olarak) perdelenmesine yol açmaktaydı. Bu sonuca Andrea K. Dupree başkanlığındaki bir araştırma grubu (Harvard-Smithsonian Center for Astrophysics-CfA, National Solar Observatory, Villanova University, Max Planck Institute for Astrophysics, Leibniz Institute for Astrophysics Potsdam,…) vardı.
Bir ‘değişken yıldız’ (variable star) olan Betelgeuse’nin parlaklığının, 420 günlük periyodlarla değiştiği, peşpeşe, parlak-sönük dönemler geçirdiği bilinmekte. Ancak, bu değişkenlik durumu başka yıldızlrda gözlenen durumlardan farklıydı. Araştırmacılar, bu yıldızın bir süpernova olarak patlamaya hazırlandığını veya yüzeyinde çok büyük ‘Güneş (yıldız) Lekeleri’ (star spot) oluştuğunu düşündüler.
Dupree başkanlığındaki bir ekip, bu duruma bir başka açıklama getirdi: Gözlenen bu ışık-azalması yıldızın fışkırdığı (püskürdüğü) sıcak plazma bulutundan kaynaklanıyor olabilirdi; ışığını geçici olarak engelleyen bir bulut.
Gerçekleştirilen gözlemlerde, yıldızın atmosferinden dışarıya doğru, saatte 320,000 km hızla madde hareketi olduğu belirlendi.
(Kaynak: NASA/ESA/and E. Wheatley (STScI); universetoday.com)Hubble Uzay Teleskobuyla gerçekleştirilen gözlemlerde, başka ilginç hususlar daha belirlendi. Bu madde fışkırmaları yıldızın kutup bölgelerinden değil, ekvatoruna yakın bir bölgeden gelmekteydi. Bu, mevcut teorilere pek uymayan bir durumdu ! Betelgeuse, Güneşin püskürdüğü miktarın otuz milyon katı madde püskürmekteydi.
(Kaynak: NASA/ESA/A. Dupree (CfA)/E. Wheatley (STScI); universetoday.com)
Astronomlar bu yıldızın sonunda bir süpernova olarak patlayacağını biliyor; en yakın bir zamanda gerçekleşmesi gereken bir patlama.
(Kaynak: NASA; universetoday.com)
Betelgeuse, Dünyadan 725 ışık-yılı uzaklıkta bir yıldız; astronomlar bugün bu yıldızın 1305 yılındaki halini gözlemekte. Halihazırda patlamış ve Dünyadan gözlenmesi de ‘an-meselesi’ olabilir !
Gökyüzünün parlak yıldızlarından olan betelgeuse, Şubat 2020’de, çıplak gözle dahi farkedilebilecek kadar sönüktü. Bu onun, son 150 yıldaki en sönük haliydi…
Betelgeuse’nin patlamasını ilk gören olmak isteyenler, yatmadan önce, Orion takımyıldızına mutlaka bir göz atmalı !
Unutmayalım; bazı gök yüzü gözlemleri için, sadece, ‘çıplak göz’ yeterli…
Yeter ki zihnimiz gözümüzde bir ‘perde’ oluşturmasın…!
Yararlanılan Kaynaklar:
