Bir Kara Deliğin etrafında oluşan madde püskürmesi ve akımı. (Temsili) (Kaynak: SciTech Daily) (*Kahvaltıdan/yemekten sonra okuyunuz !)
Kara Delikler, Evrende varlığı dahi henüz tartışılmakta olan, gök cisimleri… (Şüphesiz, bu gök cisimlerinin varolmayabileceğini savunanlar çok azınlıkta…!)
Bu hafta İç ve Dış Basında yer alan bir haber Kara Delik ‘AT2019dsg’ ile ilgiliydi…; 665 milyon yıl uzakta olan bir Kara Delikle…
İç Basında yer alan bir haberde bu Kara Deliğin ‘dört yıl önce’ yutmuş olduğu bir Yıldızın parçalarını ‘kusmaya başladığının’nun belirlendiği duyuruldu…!
Haliyle, bu haber doğru ise, Kara Deliklerin, içindeki çok çok güçlü Gravitasyon Kuvveti sebebiyle, yuttukları maddeyi (isteseler de !) dışarıya atmayı başaramamaları gerekirdi…; bu nasıl gerçekleşti…?
Bu araştırmacılardan biri olan Yvette Cendes, araştırmacıların, gözledikleri bu durma şaşırkılarını söylemiş…!
İç Basındaki haber, Bilim İnsanlarının, gözlenen bu ‘acayip’ olaya/duruma uzun yıllar, bir açıklama getirmesinin beklenmemesi gerektiğini söyleyerek bitirilmiş…!
*
Peki…, gerçek neydi…?
Harvard-Simithsonian Center’den, bu konuda, 15 Ekim 2022’de yapılan açıklamada, Ekim 2018’de gerçekleştirilen gözlemlerde, 665 milyon ışık yılı uzaklıktaki bir Gökada içinde yer alan Küçük bir yıldızın, bir Kara Deliğe fazla yaklaşması sebebiyle, parçalanarak yutulduğunun gözlendiği duyuruldu… Simithsonian’daki araştırmacılar, heyecan verici olsa da, araştırmacıların (zaman zaman benzer gözlemler yapılabildiğinden) bu gözleme fazla şaşırmadıklarını söyledi…!
AT2019dsg’nin etrafında oluşan olaylar için hazırlanan bu animasyonda (Artist’s illustration of tidal disruption event AT2019dsg) Çok Büyük kütleli bir Kara Deliğin yakınındaki bir yıldızdan madde emişi ve püskürmesi görünmekte…(Kaynak: DESY, Science Communication Lab; SciTech Daily)
Simithsonian’ın beyanına göre, yaklaşık üç yıl sonra, aynı Kara Delik, tekrar ışıma yapmaya başlamış… (Şüphesiz, bu ‘ışımanın’ (burping out) yutulan maddenin ‘kusulmasından’ kaynaklandığı ileri sürülmemiş…)
Yvette Cendes (bayan araştırmacı), bu ‘ışımayı’ ilginç/acayip kılan ‘şey’in, bu Kara Deliğin son yıllarda yeni bir şeyler yutmamış olduğunun gözlenmiş olması olduğunu söylemiş..Kısaca, ne olduysa, daha önce ‘yuttukları’ (yutma teşebbüsünde bulundukları !) ile ilişkili gerçekleşmiş…!
Yvette Cendes dahil, araştırmacılar, şimdi, VLA Teleskop Ağının (Very Large Array; New Mexico, ABD) ve diğer teleskopların sağladığı veriyi kullanarak, bu ‘kusmadaki (birkaç yıllık)-gecikmenin’ (gecikmeli-geğirmenin !) sebebini araştırmaktaymış…
Araştırmacılar, AT2018hyz olarak kaydedilen ve ‘TDE’ (Tidal Disturbance Events’ olarak adlandırılan bu madde hareketi için, birçok farklı dalgaboyundaki, gözlem verisini VLA, ALMA Gözlemevi (Şili) , MeerKAT (Güney Afrika), ‘Australian Telescope Compact Array’ (Avustralya) ile, Dünya yörüngesindeki Chandra X-Ray Observatory ve Neil Gehrels Swift Observatory ile toplamış… (Oldukça kapsamlı, bir okadar da zahmetli, bir gözlem etkinliği…!)
Araştırmacılar, TDE’lerin bir yıldızın bir Kara Deliğe yaklaşması durumunda oluştuğunu söylüyor…; onların ifadesiyle, Kara Delikler, yıldız maddesini yutmadan önce ‘spagetti’ye (‘yerli ve milli’ ifadesiyle ‘pişmaniye liflerine’ dönüştürür; yutulması kolay olsun diye olsa gerek…!)
Yutulmadan önce, ‘çatalın etrafına sarar gibi’, Kara Deliğin etrafına sarılan bu yıldız-maddesi ‘lifleri’, eriştiği çok yüksek sıcaklık sebebiyle ışımaya başlar… (Yutulma korkusundan olsa gerek…) Neticede, dönüşü olmayan bir yola girmekte…!
Gerçekte, astronomların gözledikleri bu, ‘yutulma-öncesi’ ışıyan madde… Haliyle, (karnı doymuş bir Bebek davranışıyla !) bu maddenin tamamı yutulmamakta…
Araştırmacı Edo Berger, AT2018hyz, elektromanyetik dalga yayımlaması açısından üç yıl ‘sessiz kaldıktan’ sonra, çok şiddetli radyo dalgası yayımlayan (radio luminous) bir TDE haline geldiğini söylemiş…!
Astronomlar, Kara Deliklerin madde yutmalarını bir Bebeğin mamasını kaşıkla yeme (ilk) denemelerine benzetmiş…; mamanın bir kısmının etrafa saçılmasına…! (Tekrar belirtelim…, bunlar, henüz yutulmamış madde…)
Araştırmacılar, genelde, Kara Delik etrafındaki ışımaların yıllar sonra değil, TDE’lerden hemen sonra gerçekleştiğini söylüyor… Bu olayda ise,üç yılı bulan bir gecikme sözkonusu…
Cendes, Kara Delikten etrafa saçılan maddenin ışık hızının yarısı bir hızla hareket ettiğinin belirlendiğini söylüyor… Daha önceki araştırmalarda, TDE’lerin ışık hızının yüzde onu kadar bir hızla uzaklaştıkları belirlenmiş…
Bu araştırma makalesi Astrophysical Journal’da yayımlanmış…
Yararlanılan Kaynaklar:
https://abcgazetesi.com/kara-delik-4-yil-once-yuttugu-yildizi-geri-puskurtuyor-449016
A Mildly Relativistic Outflow Launched Two Years after Disruption in Tidal Disruption Event AT2018hyz” by Y. Cendes, E. Berger, K. D. Alexander, S. Gomez, A. Hajela, R. Chornock, T. Laskar, R. Margutti, B. Metzger, M. F. Bietenholz, D. Brethauer and M. H. Wieringa, 11 October 2022, The Astrophysical Journal.
DOI: 10.3847/1538-4357/ac88d0
HAVACILIK VE UZAY 
Yorum yazabilmek için oturum açmalısınız.