Kategori: EVREN

Astronomlar  en  erken  ortaya  çıkan  yıldızların  ışığını  belirlemek  üzere…! (Astronomers   are   about to detect the light from the very first stars in the universe…!)

Evrenin  tarihi

(Kaynak: Djorgovski et al (Caltech); universetoday.com.)

Evan  Gough’un 28 Kasım  2019’da, universetoday.com’da  yayımlanan  haberinde, Murchison Widefield Array (WMA) radyoteleskobunu  kullanan bir  araştırma  grubunun evrenin  en  erken  dönemde  ortaya çıkmış  olan  yıldızlarını  ışığını belirlemeye  çalıştıklarını  duyurdu.

Belirlenmeye  çalışılan  bu  yıldızlar, evrenin Karanlık  Döneminde (Dark  Age)  ortaya  çıktı. Bunların  ilk  ışığını  belirleyebilmek  için, araştırmacılar, evrenin  karanlık Döneminde  baskı  olan, doğal  hidrojen (neutral hydrogen) sinyalini  araştırmakta.

Astrofizikçiler, Büyük  Patlamadan (Big  Bang)  sonra, ilk  yıldızları  oluşması  için bir  sürenin  geçmesi  gerektiğini  söylüyor. Büyük  Patlamadan  hemen  sonra evren  ortamı  aşırı   sıcaktı; atomların  oluşmasını  engelleyecek  kadar  sıcaktı. Atomlar  oluşmadan  da, yıldızlar  oluşamazdı !  Büyük  Patlamadan  ancak 377,000  yıl  kadar  sonra evren  yeteri  kadar  şişti (genişledi) ve  atomların  oluşmasına olanak  sağlayacak  kadar  soğudu. Oluşan  atomların  çoğu nötr  hidrojen  ile,  az  miktarda  helyum  ve  eser  miktarda  da lityum’du. Bunu  takiben, Yeniden  İyonlaşma  döneminde (Epoch of Reionization)   erken  yıldızlar  oluşmaya  başladı.

Araştırmacılar, doğal  hidrojenin bu  yakalanması  zor   sinyalini  yakalayabilmek  için, batı  Avustralya  kırsalındaki   MWA’yı  özel  olarak güçlendirdiler  ve  ayarladılar. Bu  radyoteleskoptan  toplanan  veriyi  entegre  bir  süper-bilgisayara (Correlator)  aktardılar.  MWA, 2048 radyo  anteni  mevcut  olan  bir radyoteleskop.  Bu  ekipman 2013’ten beri  gözlemlerde  kullanılmakta.

MWA

(Kaynak:  MWA Collaboration/Curtin University; universe  today)

Araştırma  ekibinin araştırmalarının  ilk sonuçları Astrophysical Journal ‘da  yakında  yayımlanacak.  Bu araştırma  kapsamında, doğal  hidrojen  sinyalinin gücü  ve  en  düşük  seviyesi  de belirlenmiş  olacak. Araştırmacılardan Jonathan Pober (Brown  Üniversitesinde  fizik  doçenti),  gerçekleştirilecek  bu  belirleme  ile, kozmik  Karanlık  Dönemin  gerçekleştiği  ve  ilk  yıldızların  doğmaya  başladığı  yılların daha  hassas  olarak  belirlenebileceğini söyledi.

Pober,  evrenin tarih  sürecinin  anlaşılmasında,  henüz  doldurulamamış  bazı  boşluklar  olduğunu  söyledi. Karanlık  Dönemden  sonra tekrar-iyonlaşma  dönemi  başladı. B  dönemde  oluşmaya  başlayan  atomlar, evrende  yıldızlar, cüce  gökadalar,kuasarlar  gibi    ilk  yapıların  oluşmaya  başlamasını  sağladı. Bu  cisimler  oluşurken, bunların  yaydığı  ışık evrenin  içinde dağıldı. Bundan  sonra, nötr  hidrojen yıldızlararası  ortamdan  kayboldu.

Evrende  oluşan  ilk  yıldızlar   bugün  evrende  mevcut  olan  yapının yapıtaşlarını  oluşturdu. Bu  oluşum  sürecini  daha  iyi  anlayabilmek  ve  teoriyi  kanıtlayabilmek  için, bilim  insanları erken  dönem  doğal  hidrojenin  sinyalini  belirlemek istiyor.

Ancak, başlangıçta  21 cm  dalgaboyunda  iken,  evrenin  şişmesi  sebebiyle, dalgaboyu  önemli  miktarda ( iki  metre  kadar)  uzayan bu  çok  zayıf  sinyali  belirleyebilmek  için, çok  hassas  dedektörler  gerekmekte. Diğer  taraftan,  bu  sinyalin doğal  veya  insan-yapımı  başka  sinyallerle  kolayca  karışması  mümkün. Bu  sebeple, MWA  Avustralyanın diğer  radyo  yayımlarından  uzak, kırsal  bir  bölgesinde  yerleştirilmiş  durumda.

Yine  de,  kullanılan süper-güçlü  bilgisayarın  bu ‘parazit’  sinyalleri  ayıklayabildiği  söyleniyor.

Araştırmacılar, mevcut  durumda araştırdıkları  bu  sinyal  için alt  ve  üst  limitleri yeniden belirlemiş  durumda. İlave  araştırmalarla, bu çok  zayıf (ve  orijinal)  sinyali  belirlemeyi  ummaktalar.

Yararlanılan  Kaynak:

Astronomers Are About to Detect the Light from the Very First Stars in the Universe

Bir Kara Delik yıldız doğumunu ne kadar uzaktan tetikleyebilir…? (How far away a Black Hole can boost star birth…?)

9.9  milyar  ışık  yılı uzaktaki  bir  gökadanın  merkezinde yer  alan Kara  Deliğin  etrafında  dolanan  sıcak  gazın  yayımladığı x-ışını (kırmızı)

(Kaynak: NASA/CXC/INAF/R. Gilli et al.; Radio NRAO/VLA; Optical: NASA/STSc; space.com)

“Bu hafta, kısa kısa… (This week’s events, shortly…)” okumaya devam et