İlk “başarılı” uçuş: Wilbur Wright’ın !
17 Aralık 1903… “ilk motorlu uçuş”un gerçekleştirildiği tarih… En azından, ABD’dekiler (Connecticut Eyaleti hariç) böyle düşünüyor…!
Gerçekte, “motor gücüyle uçmayı ilk başaran” kimdi…?
Bu konuyu araştıran yazımız bu sitede 10 Ekim 2013 tarihinde yayımlanmıştı… Bu yıldönümü vesilesiyle, o yazıyı aşağıda tekrar yayımlıyoruz:
“İlk uçan kim ? Wright Kardeşler mi… yoksa başkası mı…?
Wilbur, 1906’da yazdığı bir mektupta, şöyle demişti: “300 fit’ten daha uzun mesafe uçan gerçekten birşeyler yapmış olur. Bunun altında kalan uçuşlar hiçbirşeydir…” Bu durumda Wilbur, 14 Aralık 1903’te yaptığı ilk uçuşu ve 17 aralıkta yapılan uçuşların üçünü başarılı saymıyordu. Wilbur’a göre, gerçek uçuş, kendisinin 17 Aralık günü yaptığı son uçuştu… (Wright Flyer; Wikipedia)
Wilbur’un 14 Aralık 1903’teki ilk uçuşu bir kum tepesinin yamacından başlatıldı; uçuş aracın rayları terketmesinden sonra üç saniye kadar sürdü. Uçuş Wilbur’un aracı stola sokması sebebiyle, bir sert inişle sonlandı. Uçuş mesafesi 34 metre kadardı…
17 Aralık 1903’te yapılan ikinci denemede, hızlandırma rayları düz bir araziye yerleştirildi. Baş rüzgarı saatte 37 kilometre (20 Knot) kadardı. Orvillenin, fotoğrafı çekilen ilk uçuşu 36 metre kadardı. Wilbur’un aynı günkü ilk denemesinde uçuşu 53 metre kara, Orvillenin ikinci denemesi ise 61 metre kadardı. Wilbur aynı günkü ikinci ve son denemesinde 260 metre mesafede bir uçuş gerçekleştirdi.
…………………………………………………………….
“History by Contract (Kaynak: Wikipedia)
A second significant clause in the contract concerns the required labeling, implying Orville Wright was first-to-fly, contrary to records of the era crediting Wilbur, including “Chronology of Aviation” by Maxim and Hammer (1910), approved by the Wrights and entered into evidence in a Wright patent suit by their attorney.
Chronology of Aviation credits only the fourth flight (Wilbur’s) of December 17, 1903, as “the first actual flight by man in an aeroplane and demonstrated they had power and control”.
The other flights on that date were described as follows:
1st trial: (Orville’s 1st, cited in ‘Wright Flyer’ legend) Time: 12 s., “This was the first attempt and was made in a 27-mile wind and did not demonstrate that they had power or control”.
2nd (Wilbur’s 1st) Time: 12 s., “This was second trial in a 27-mile wind and did not demonstrate that they had power or control”.
3rd trial (Orville’s) Time: 13 s. “this was the third attempt”.
Kaynak: Boys Life for OCTOBER, 1953
(Orville’nin beyanı)
1.Uçuş Wilbur; 12 saniye
2.Uçuş Orville; 12 saniye
3.Uçuş Wilbur 16 saniye
4.Uçuş; Orville 57 Saniye
(Orville’nin beyanı ile Mahkemeye verilen beyan uyuşmuyor…!)
……………………………………………………………………
Connecticut Eyaleti (ABD) Temsilciler Meclisi ve Senatosunun da, oy birliği ile, kabul etmesinden sonra, Eyalet Valisi Daniel P. Malloy, güç (motor) destekli ilk uçuşu Gustave Whitehead’ın başardığını beyan eden kanunu (House Bill 6671) 25 Haziran 2013’te, onayladı…!
*
“Motorlu ilk uçuş”u başaranlar “Wright Kardeşler” değil miydi ? Gustave Whitehead da nereden çıkmıştı ? Bu yazı, özetle, Gustave Whitehead’ın hikayesi… Diğer bir ifadeyle, “motorlu ilk uçuşun” hikayesi”…
Smithsonian Televizyon Kanalı (Smithsonian Channel) için, bir havacılık dokümanteri araştırması amacıyla Avusturyalı tarihçi John Brown görevlendirildiğinde (belgesel Nisan 2013’te yayımlandı), Whitehead hakkında yayımlanmış son kitap yirmi yıldan daha eski tarihliydi. Bu tarihten itibaren, ABD ve Almanyada bulunan ve, kamu fonuyla desteklenen Whitehead Araştırma Komiteleri (Whitehead Research Committees) Whitehead’ın hakkının teslimi için, çalışmalarını ve taleplerini sürdürdüler. Bu sayede, iddia edildiği üzere, 50 milyon sayfadan fazla gazete, anahtar- sözcük (key word) araştırmacıları için, internetten erişilebilir oldu. Tüm bu gelişmeler bazı bilinmeyenlerin ortaya çıkarılmasını da sağladı…
*
Gustave Albin Whitehead, yani, Gustav Albin Weisskopf (Almanca yazılışıyla: Gustav Albin Weißkopf), 1 Ocak 1874’te, Leutershausen’de (Bavaria-Almanya), köprü inşa mühendisi Karl Weisskopf ve karısı Babetta’nın ikinci çocuğu olarak, doğdu; orada büyüdü… İlkokul döneminde uçuşla ilgilendi, mahalleli ona “uçucu” (flyer) adını taktı… Yakaladığı kuşlar üzerinde, arkadaşlarıyla, “kaldırma deneyleri” yaptı; bu yüzden semt polisinden azar işitti… Kendi hazırladığı kanatlarla bina tepelerinden atlama girişimlerinde bulundu…(Hezarfen ruhu Almanya’da da yaşamış…!) Anne ve babasını 1886 ve 1887’de, peşpeşe kaybedince, kalabalık bir akraba evinde yaşamak durumunda kaldı. Daha sonra da, ileride M.A.N. adını alacak Rudolf Diesel Co.’ya, makinist olarak yetişmek üzere, eğitime gönderildi. Gustav, oradaki eğitimini “motor-imalat teknisyeni“ sertifikası ile tamamladı…
1888’de bir yelkenli gemide çalışmak zorunda kaldı. Bir yıl sonra Almanya’ya geri döndü. Limanda, Brezilya’ya göç etmekte olan bir Alman Aile ile karşılaştı. Onlara katılarak, ABD yerine Brezilya’ya gitti. Brezilya’da, bu aile ile birlikte, Recife yakınında tarım işinde çalıştı. Daha sonraki dönemde, Avrupa ile Güney Amerika Arasında taşımacılık yapan Gomünd adlı gemide denizci oldu…Meteoroloji, rüzgar ve kuşların uçuşu hakkında gözlemler yapma ve bilgisini artırma imkanını buldu…
Gustav, 1893’te, esas hedefi olan ABD’ye ulaştı. Adı “Gustave Whitehead” olarak değiştirildi. İlk işi Harvard Üniversitesinde, Prof. Pickering’in asistanlığıydı. Blue Hill Weather Observatory’de meteoroloji ölçümleri için uçurtmalar hazırlama ve test işinde çalıştı. Orada, “İnsanlı Uçuş” adında bir kitabı henüz yazmış olan, emekli imalatçı James Means ile karşılaştı.
1895’e gelindiğinde, Means Amerikanın ilk havacılık organizasyonunu (Boston Aeronautical Society) oluşturma niyetini açıkladı. Means, bu duyurusunda, Lilienthal Glider’lerini (öncü-planör) imal etmek üzere, Cape Cod’da, test uçuşları için, bir tesis ve teknisyen ekibi kuracağını, ayrıca, motorlu-uçuşu da kapsayan bir yarışma düzenleyeceğini açıkladı. Means’ın işe aldığı teknisyenlerden biri olan Albert Horn’un ifadesine göre, Means, kendisini ve Whitehead’ı Otto Lilienthal Glider’leri üretmek üzere, 1894 sonunda işe aldı. Whitehead’ın Alman kökenli olması (yani Almancayı ana dili olarak bilmesi) ona bu işin kapısını açmıştı…(Daha sonraki yıllarda, Alman-kökenli olması, muhtemelen, başarısını engellemiş olabilir…! Bu konuya daha sonra geleceğiz…)
Gustav, Means’ın Lilienthal ile yazışmalarında görev aldı; Lilienthal’a, Means adına, Almanyada iş ziyaretlerinde bulundu; yanında kaldığı sürelerde ona çalışmalarında yardım da etti… Whitehead, Boston Aeronautical Society için, Lilienthal tipinde iki glider imal etti. Bunlardan ilki, Lilienthal’ın imal etmeyi tasarladığı, İki-kanatlı glider’di (biplane-glider). Diğeri ise 1895/1896 modeli, Lilienthal Tek-kanatlı (monoplane) glider…
Nispeten yüksek performanslı uçurtmaların popüler olduğu bu dönemde, uçurtma imalatçısı ve 1892 Dünya Fuarı organizatörü E. J. Horsman, “Scientific Kite Team” adındaki ekibini kurdu ve bu ekip insan kaldırabilen uçurtmalar imal etti. (O dönemde, bugün üniversiteler arası takım yarışmaları gibi, “takım yarışmalı-geliştirme” ve pazarlama çalışmalarının mevcut olduğu anlaşılıyor…) Uçurtmalar üzerinden yapılan bu uçuş testleri havacılığın gelişmesinde önemli bir kilometre taşı oldu… Wright Kardeşler’in, Whitehead’ın dahil olduğu tasarım grubundan dört yıl sonra, uçurtma ile uçuş testlerine, “Scientific Kite Flying” (grubu) adıyla, 1901’de başlamaları, “kim önceydi” sorusunu cevaplamada, bir kilometre taşı olarak önemlidir… (1906 yılına gelindiğinde, Aero Club of America’nın New York’ta düzenlediği ilk havacılık fuarında (exhibition) Horsman, Whitehead ve Wright Kardeşler, uçurtma yarışmalarında rakip katılımcılar olacaktır… ) İnsan-taşıyan uçurtmalar havacılığın gelişmesinde önemli bir adımdır…
Horsman, Whitehead’i, 3 beygir gücü (hp) benzin motorlu ve pervaneli, insan taşıyan, Lilienthal-tipinde, bir hava aracı imali için Scientific Kite Team’a transfer etti. Bu ekiple, uçurtma ile meteorolojik ölçümler, havadan fotoğraflama, uçurtma ile kaldırma testleri yaptı; uçurtma ile 50 kilo kadar yükün kaldırılabildiğini gördü… Motor imalinde ortaya çıkan problemler sebebiyle, bu ikilinin işbirliği kısa sürdü…
Bu defa, Aeronautical Club of Boston, glider imali için Whitehead’ı işe aldı. Whitehead, daha sonra, bu gliderlerden biri için (1908’de) patent aldı. Whitehead, bu gliderlerle kısa uçuşlar yaptı…
Daha sonra, New York’lu bir oyuncak imalatçısı, reklam uçurtmaları ve glider modelleri imalatı için Whitehead’ı işe aldı. Whitehead, bu dönemde, kendi motorlu glideri için planlar yapmaya devam etti…
Whitehead, Horsman‘la birlikte çalışırken kendi insanlı uçağının testlerine de devam etmekteydi. Bunlardan ikisi biliniyor; birincisi Out West diğer ise Condor … “Condor“, Whitehead tarafından 1897’de, Blue Hill’de başarıyla test edildi ve uluslararası kamuoyuna duyuruldu…
Whitehead, 4 Ekim 1897’de, yeni iki uçağını New York’ta, gazetecilere sergildi; bu sergide, bu araçlara 3 hp’lik motor takacağını da beyan etti. 6 Ekim 1897’de ise halka açık iki uçuş gösterisi yaptı. (Şüphesiz, bu uçuşlar pilanör (glider) tipi, kontrollu olmayan, uçuşlardı…)
Whitehead, 1899’da, iş arkadaşı Darvarich ile birlikte, fabrikalarda çalışmak için Bridgeport’a (Connecticut-ABD) gitti. Whitehead’ın, burada, buhar gücüyle-tahrikli uçuşu bir kazayla sonuçlandı. Meydana gelen bu kazaya rağmen, bu buharlı hafif motor tasarımı izleyenleri etkiledi. Aralık 1899’da, Bridgeport’ta iki silindirli, tek motorlu yeni uçağını denedi. Haziran 1900’de, Washington-Minnesota bölgesindeki gazeteler (hatta Pris’teki gazeteler), asetilenle çalışan motorlu uçuş-testini yazdı. Test edilen bu hava aracı, Whitehead’ın toplamda 57., pilotlu 20. Aracıydı; Uçuş testi Bridgeport yakınlarında yapılmıştı… (Kaynakların verdiği bu sayılar biraz şüpheli görünüyor…Eğer bu sayılar doğru ise, Whitehead’in bu kadar çok tasarımı peşpeşe imal etmesini anlamak biraz zor…!)
26 Temmuz 1901 tarihli Minneapolis Journal’da yayımlanan ve New York Sun’a dayanan bir habere göre, Whitehead, 3 Mayıs 1901’de pilotsuz iki uçuş gerçekleştirdiğini beyan etti… Pilotsuz olarak gerçekleştirilen bu uçuşlarda, denge için, kum torbaları kullanılmıştı. İkinci uçuş, bir ağaca çarparak sonlanmadan önce, 12-15 metre yükseklikten, bir buçuk dakika süreyle, 800 metre kadar sürmüştü…!
Whitehead’i Dünyaya tanıtan olay, 14 Ağustos 1901’deki Fairfield (Connecticut) uçuşuydu. Haftalık Sunday Bridgeport gazetesinde yayımlanan bir imzasız-haberde (eyewitness report) , Whitehead’in, 21 numaralı uçağı ile, 15 metre yükseklikten, yarım mil kadar bir mesafede, başarılı bir uçuş yaptığı ve yere başarıyla indiği duyuruldu. Bu, Wright Kardeşlerin, 1903’te gerçekleştirecekleri uçuştan daha başarılı bir performanstı… Bu haber, haftalık Bridgeport Herald’ın 18 Ağustos 1901 tarihli baskısında da (beşinci sayfada…!) yer aldı. Haberin kaynağı muhabir Richard Howell’di. Haberin yanında, 21 no.lu uçağın uçuşunu gösteren bir çizim de (litograf) yer almıştı. Bu çizim, uçuş anında çekilen, ancak, varlığı kanıtlanamayan bir fotoğrafa dayanmaktaydı… Habere göre, Whitehead o gün büyüğü 15 metre yükseklik ve 2.5 kilometre (!) uzunlukta olan iki uçuş gerçekleştirdi. (Bu test uçuşu için, bölgedeki gazetelere açık bir davetin yapılıp yapılmadığı konusu net değil…) Bu uçuş haberi, daha sonra, bir çok gazetede yayımlandı…
Whitehead’ın 1901/1902 uçuşları, doğal olarak, (zaman gecikmeli) çok sayıda yurt içi ve yurt dışı gazetede haber yapıldı. Ancak, kabul etmek gerekir ki, bu uçuşa tanıklık eden sadece bir gazeteci ve gazete sözkonusuydu…! (Orwille Wright’ın, Ağustos 1945’te US Air Services’te yayımlanan iddiasına göre, Whitehead’ın bu uçuşu sadece bir mahalli gazetenin arka sayfasında haber olmuştu…ki, bu iddia doğru görünüyor…! Orwille Wright’in 1903’teki başarılı uçuş haberinin Scientific America dergisinde, “inanılması güç (too far-fetched) bir olay bulunarak yayımlanmadığı” hususunda da iddialar mevcut…!)
1
Whitehead’ı uçuşu (temsili)
Haftalık Gazete Bridgeport Herald’ın haberine göre, Whitehead, 14 Ağustos 1901 tarihinde yaptığı ilk uçuş denemesinde, denge için, kum torbaları kullandı. Görgü tanıklarına göre, Whitehead, 1901 yazında ikinci bir uçuş daha gerçekleştirdi…
Whitehead, bu uçuş denemelerinin yanında, halatlarla çekilerek havalanan ve 300 metre kadar uçuş yapabilen, hava araçları geliştirmeye devam etti.
Whitehead’ın motorlu ilk uçuşunun, gazete haberinde litografı kullanılan fotoğrafı o tarihten beri kayıp. Aslında, yazının devamında anlatılanlara bakıldığında bu çok normal bir durum sayılmalı…! Whitehead’ın kendi kopyası fotoğraf ise, bir kaynağa göre, atölyesinin geçirdiği yangında yok oldu… Pek çok kişi, Whitehead’in 1901-1902 döneminde başarılı uçuşlar yaptığına yeminli tanıklık etti…Çoğunluk Whitehead’in başarılı uçuşlar yaptığını iddia ederken, azınlıkta kalsalar da, hiç uçuş gerçekleştiremediğini ileri sürenler de oldu… Bridgeport Daily Standard gazetesinin 1 Ekim 1904 tarihli nüshasında, Whitehead’ın 1901 tarihindeki uçuşunu belgeleyen fotoğrafların, Lyon and Grumman’ın hırdavat dükkanının (Bridgeport, Connecticut) vitrininde sergilendiğini yazdı.
Haberde, görülen bu fotoğrafa göre, Whitehead’in uçağı 6.5 metre kadar yukarıda uçmaktaydı…Bu fotoğrafın, 13 Ocak 1906’da, Aero Club of America fuarı sergi salonunun duvarında asılı olduğu, Scientific America’nın 27 Ocak 1906 tarihli nüshasında duyuruldu. Silver Springs Signal gazetesinin 8 Mart 1906 tarihli nüshasında da, bu fotoğrafın belirtilen yerde asılı olduğu teyid edildi…
Bazı kaynaklara göre, Whitehead’in 21 numaralı uçağının tekerlekleri, kalkışta motor gücüyle tahrik ediliyordu. Kalkış tamamlanınca, bu güç, ilave güç olarak, pervanelere yöneltiliyordu… ! Tekerleklere kumanda eden, ilginç görünümlü bu motor Whitehead’dan geri kalan (neredeyse) tek kanıttır.
Bazı kaynaklara göre, Whitehead, hava aracının teknik özelliklerini elde etmeyi de amaçlayan bir teklif sonunda, aracını Atlantic City’de, sergilemeyi kabul etti. Bu sergileme esnasında, aracının “teknoloji meraklıları” tarafından, gizlice, incelendiği ileri sürüldü…
Bugün de, Dünyada üretilen hava araçlarının tanıtımı için saygın bir kaynak kabul edilen “Jane’s All the World’s Aircraft”, 8 Mart 1901‘de, Whitehead’in “ilk uçuş“ tescil talebini, kataloğunda yer vererek, tanıdı.
Whitehead, Aralık 1902’de, Aeronautical World dergisinde, kanat bükme (wing-wrapping) mekanizmasını detaylı olarak yayımladığında, Wright Kardeşler’in uçak uçuş kontrol sistemi için patent başvurusuna daha dört ay vardı. Daha sonra gerçekleşen (Wright-Curtiss) mahkeme duruşmalarında, Wright Kardeşler “güçle hareket eden uçağı” ilk icad eden olmadıklarını kabul ettiler. Whitehead, anlaşıldığı kadarıyla, kendi icatları için patent almak yerine, onları (gerek bilgi ve gerekse ekipman olarak) havacılık sahasında faaliyet gösteren diğer kişilerle, muhtemelen finansman desteği arayışı içinde, paylaşmakta bir sakınca görmüyordu…!
American Inventor dergisinde, 1 Nisan 1902’de yayımlanan bir habere göre, 22 No.lu uçakta 40 beygir gücünde ve yaklaşık 60 kilo ağırlıkta kerozen motoru takılıydı. Kanat ribleri bambu yerine çelik borulardandı. Aracın ön tekerlekleri kerozen motorla hareket ettiriliyordu.
Whitehead, glider imalatına 1906 yılına kadar devam etti. Bunlarla yaptığı uçuşların fotoğraflarını yayımladı… Air Enthusiast’te yayımlanan bir yoruma göre, Whitehead, motor üretiminden çok para kazanabilirdi; o dönemde hava araçlarında kullanılacak hafif motorlara yoğun talep vardı. Ancak o, uçuş testlerini tercih etti…
Whitehead, 1902’de, hava aracının uçuşta üç eksenli kumandası için tasarımlar yaptı. Motor tasarımı ve üretiminde (bazıları tarafından “dahi” olarak kabul edilecek kadar) başarılı olunca, ve finansal güçlüklerin de etkisi ile, motor üretimine ağırlık verdi.
Scientific American’da 19 Eylül 1903’te yayımlanan bir makalede, Whitehead‘in, motor gücüyle uçan glider’leri test ettiği ve 300 metreye yakın mesafeli uçuşlar gerçekleştirdiği duyuruldu.
Smithsonian Enstitüsünün yöneticisi Samual Langley’in kendi tasarımı olan Great Aerodrome ile 1903’te yaptığı uçuş başarılı olsaydı, “ilk uçuş” hikayesi farklı yazılabilirdi. Kaza sonucu hasarlanan bu hava aracı ile, onarımından sonra gerçekleştirilen başarılı uçuşlar Wright Kardeşler için baş ağrısına sebep oldu…!
Dünyaya duyurulan uçuş: Orville Wright’ın…
(Dünyaya duyurulan uçuştan önceki bir deneme. Uçan: Orville; yerdeki Wilbur… Kaynak: Wikipedia)
Wright Kardeşler, 20 Eylül 1904’te, “Flyer 2” ile, yaklaşık 1200 metre uzunlukta, dairesel bir uçuş gerçekleştirdiler. Wright Kardeşler bu denemelerini gizli tuttu… 16 Ekim 1905’e kadar, “Flyer 3” ile, havada 39 dakika kalarak 60 kilometreden fazla uçtular… “Flyer” artık, tartışmasız, uçabiliyordu…!
Whitehead 1905’te, 1904’te imal ettiği glider’e motor takarak uçmak istedi, ancak başarısız oldu. Bu dönemde, 10 Şubat 1906’da yayımlanan The New York Herald gazetesi Wright Kardeşler için şöyle başlık atmıştı: “Flyers or Lyers?”
Whitehead’in uçuşunu gösteren başka bir fotoğraf Aero Club of America’nın 1906’daki İlk Yıllık Fuarında sergilendi. Scientific American dergisi, 27 Ocak 1906 tarihli nüshasında bu fotoğraftan bahsetti. Ancak, bu fotoğrafın uçağa mı yoksa bir gliderle uçuşa mı ait olduğu teyid edilemedi. Avustralyalı John Brown’ın 2013’te yaptığı detaylı fotoğraf analizi sonunda, fuarda sergilenen fotoğrafın Whitehead’in 21 numaralı uçakla gerçekleştirdiği uçuşun fotoğrafı olduğunu ileri sürdü…
Whitehead, motorlu bir glider için 1908’de patent aldı. Wright Kardeşler, 1903’te gerçekleştirdikleri motorlu uçuşlarının fotoğrafını, New York Times’da ancak, 20 Mayıs 1908’de yayımladı. Bu tarihe kadar, sadece uçurtmalarının ve glider’lerinin fotoğrafını yayımladılar.
Whitehead, 1908’de Stanley Y. Beach için motorlu bir uçak yaptı; ancak, bu uçak kendi motor gücüyle hiç uçmadı..
1909 yılında, ABD’deki tüm havadan-ağır ve kanatlı uçakların uçuşu, bir mahkeme kararıyla, durduruldu. Bu mahkeme kararı Wright Kardeşlerin aldığı bir patente dayanmaktaydı. Bir havacı, kendi tasarımı bir uçağı uçurmak isterse, 25 000+ dolar ödeyerek, bir Wright Lisansı almak zorundaydı…! (Bu mahkeme kararı, o tarihlerde, uçuş kontrol sistemine sahip bir uçak tasarımını “Wright Kardeşlere patentli”(!) kabul etmekteydi…) Bu gelişme Whitehead’in (ve muhtemel diğer bazı tasarımcıların) uçak tasarımından vazgeçmesine sebep olmuş olmalı…
Whitehead, uçak imalatından kazanamadığı parayı motor tasarımı ve imalatından fazlasıyla kazandı. Bir dönem, kendisine gönderilen motor siparişleri üretim kapasitesinin çok üzerindeydi…Yapılan araştırmalarda, Whitehead’in kırktan fazla tipte motor geliştirdiği belirlendi. Motor tasarımı, Whitehead’in Wright Kardeşlere karşı açık bir üstünlüğüydü…
Smithsonian Enstitüsü, 1909’da yayımladığı Bibliography of Aeronautics adlı kitabında Whitehead’dan çok az bahsetmişti. Bu kitap hazırlanırken, daha kapsamlı bilgi almak için, Whitehead veya Ailesi ile temas edilmemiş olması düşündürücüydü…
Wright Kardeşler, 1910’da, “1903 Flyer”i Smithsonian Enstitisüne (Müzesine) vermeyi teklif etti. Ancak, Smithsonian bu teklifi Kabul etmedi…Smithsonian yönetimi, o tarihlerde kendi uçağını (Large Aerodrome) geliştirme çabasındaydı…
Whitehead, 1911’den sonra, havacılık kamuoyu tarafından unutuldu; daha sonra başka işverenlerin tasarımlarının imali için de çalıştı. Ancak, bu hava araçlarının hiçbiri uçmadı. Whitehead, daha sonra ağırlık verdiği hava aracı motoru tasarımı ve imalinde, bazılarının “dahi” olarak nitelediği, bir seviyeye ulaştı.
1913’te Uçak tasarımcısı Glenn Curtiss ile Wright Kardeşler arasında patent savaşı yaşandı. Smithsonian Enstitüsü, Samuel Langle’nin tasarımı ve üretimi olan ancak başarılı uçuş yapamayan, daha sonra Glenn Curtiss tarafından güçlendirilerek uçurulabilen Large Aerodrome “A”’yı bu müzede, “havadan ağır olup, planlı ve güç destekli uçuş yapabilen ilk uçak” olarak sergiledi. Bu gelişme iki açıdan önemliydi: birincisi, Wright Kardeşlerin 1903 uçuşunu yok sayması, diğeri de, bir anlamda, “ilk uçuş iddiasında” Whitehead’in hakkının da (dolaylı yoldan) korunmuş olmasıydı… Simithsonian, Wright Kardeşlere ve Whitehead’a eşit mesafede durmuş görünüyordu…!
Orwille Wright, Smithsonian’ın bu (Wright Kardeşlerin uçuşunu yok sayma) pozisyonunu (iddiasını) değiştirmek için yıllarca uğraştı. Sonunda, muhtemelen bir tepki olarak, “1903 Flyer”i 1928’de, Londradaki Science Museum’a verdi…! Bu gelişme üzerine Smithsonian ABD halkının tepkisi ile karşılaştı. Uçak, araya İkinci Dünya Savaşının girmesinin de etkisiyle, Londrada yirmi yıl kadar kaldı…
Whitehead 1915’ten sonra, hava araçları yanında, başka icatlar da yaptı. Ancak, uçak ve motorlardan kazandığını bunlardan kazanamadı; geçimini sağlamak için, bir fabrikada işçi olarak çalıştı; motor onarımı yaptı…
Whitehead, 10 Ekim 1927’de, evinde, bir otomobil üzerinde çalışırken, bedensel olarak aşırı zorlanmasının da katkısı ile, geçirdiği bir kalp krizi sonunda öldü…
Gustav Whitehead
Bazı tanıkların 1930’lardaki ifadelerine göre, Whitehead, (muhtemelen finansman desteği beklentisiyle ve kendi daveti üzerine), atölyesine bizzat gelen Wright Kardeşlere, onların 1903 uçuşundan iki yıl önce, geliştirdiği tasarım çözümleri hususunda, bilgi vermişti. Ancak, Orville Wright başta olmak üzere, bazı havacılık tarihçileri, Wright Kardeşlerin, Whitehead ile hiç bir temaslarının olmadığını ileri sürdü…
1934’te, Whitehead’in bir arkadaşı olan Louis Darvarich, verdiği yeminli ifadesinde, 1899’da Pittsburg’da yarım mil mesafeyle bir uçuş gerçekleştirdiklerini ileri sürdü. Ancak, sonraki araştırmalarda bu iddia doğrulanamadı…
Popular Aviation dergisinde, 1935 yılında yayımlanan bir makaleye göre, 22 No.lu uçağı, parasızlık sebebiyle kapalı mekanda korunamayıp, kışı açık sahada geçirince, kullanılamaz hale geldi. Whitehead’in yeni bir hava aracı için tasarladığı 200 beygirlik motoru, bir bot üzerinde test edilirken, teknenin batması sonucu kaybedildi…
1935’te, Popular Aviation dergisinde hakkında bir yazı (daha sonra kitaplaştırıldı…) çıkana kadar, Whitehead konusu neredeyse unutuldu… Harward Üniversitesi ekonomi profesörlerinden John B. Crane, yaptığı araştırmalardan sonra, 1937’de, Whitehead’ın “ilk uçuş” iddiasının doğrulanması için Kongre Araştırması istedi.
1937’de, yayımlanan bir dergi makalesi ve bu makalenin genişletilmesiyle oluşturulan bir kitap ile “Wehitehead” üzerine tartışmalar yeniden ateşlendi. Bu tartışmalar kapsamında, Orville Wright da açıklama yapmak durumunda kaldı; “ilk uçanın” kendileri olduğu iddiasını tekrarladı…. Diğer taraftan, o dönemin tarihçileri Whitehead’in “ilk uçan” iddiasını yeterince desteklemedi…
Smithsonian Enstitüsünün, “Large Andromeda”nın “ilk uçan olduğu” hususundaki iddiasını 1943’te geri çekmesi üzerine, Orville, “1903 Flyer”in Londradan ABD’ye geri getirilmesini kabul etti. Yine de, İkinci Dünya Savaşı süresince, “1903 Flyer” İngilterede muhafaza edildi.
Wrights Kardeşler Vakfı, Smithsonian Enstitüsü yönetimiyle, 1948’de bir anlaşma (contract) imzaladı. Bu anlaşma belgesinde, Smithsonian, Wright Kardeşlerin 1903 uçuşunu, “motorlu, pilotlu ve kontrollu ilk uçuş” olarak tescil ediyordu…Bu anlaşma ile Smithsonian, “17 Aralık 1903’ten önce, güç (motor) desteği ile kontrollu bir uçuş yapıldığı”nı (Whitehead’in uçuşu…!) beyan etmesini engelledi. Smithsonian Enstitüsü, mevcut bu anlaşma yürürlükte olduğu sürece, Whitehead’in 1901 tarihli uçuşunu hiçbir şartta onaylayamazdı…! Öyle de davrandı… İşin ilginç tarafı, bu anlaşma halktan, uzun süre, gizli tutuldu…! Orville’nin ölümünden sonra, 1848’de, “1903 Flyer” ABD’ye geri getirildi ve Smithsonian Müzesinde sergilenmeye başlandı…
1960’lı ve 1970’li yıllarda yapılan bağımsız araştırma sonuçları 1966’da ve 1978’de kitap olarak yayımlandı. Bu araştırmalar ve kitaplarda ise Whitehead’in “ilk uçan” iddiası desteklendi…
Wehitehead için araştırma yapılması 1963’te ABD Hava Kuvvetleri tarafından da (Bnb. William O’Dwyer vasıtasıyla) Connecticut Aeronautical Historical Association (CAHA)’dan talep edildi. 1968’de, Connecticut Eyaleti yönetimi, Whitehead’i “Connecticut Havacılığının Babası” olarak ilan etti. Bundan onyedi yıl sonra, North Carolina Eyaleti Meclisi (North Carolina General Assembly) onayladığı bir kararla, Whitehead’in “ilk uçan” havacı sayılması için elde yeterli delil olmadığını beyan etti.
1976 yılına geldiğinde, Smithsonian Enstitüsünün, Wright Kardeşler Vakfı ile, yaptığı “ünlü” anlaşma belgesi ele geçirilerek, kamuoyuna açıklandı. Smithsonian, bu anlaşmayı otuz yıla yakın bir süre neden gizlediği hususunda inandırıcı bir açıklama yapamadı…!
14 Eylül 1983’te, State Department Enformasyon Bürosu, yayımladığı basın bülteninde, “14 Ağustos 1901’de, bir Alman kökenli Amerikan (vatandaşı), havacılık tarihinde ilk motorlu uçuşu gerçekleştirdi. Whitehead’in bu uçuşu Wright Kardeşlerden iki yıl önce meydana geldi; bu (kişi) modern havacılığın babası Whitehead’dır.” beyanında bulundu.
Whitehead’in, 1901’de uçan 21 No.lu modelinin kopyaları (replica) 1986’da ABD’de ve 1997’de Almanyada inşa edilerek, uçuruldu; tabi, o zamanın teknoloji desteği ile… Yine de, bu başarılı uçuşlar, Whitehead’in “ilk uçuşuna” bir kanıt sayılamaz…
Wehitehead’ın destekçileri, Simithsonian Enstitüsünün Orville Wright Vakfı ile, 1948’de bir “tescil” anlaşması (contract) yaptığının ortaya çıkması üzerine, bu enstitünün itibarını kaybettiğini ileri sürdüler. Bu anlaşma belgesinde, Simithsonian Enstitüsü, Wright Kardeşleri “motorlu ve kontrollu ilk uçuşu” gerçekleştirenler olarak tescil ediyor, bununla yetinmeyip, 1903 Flyer’ı müzede sergileme karşılığında, daha sonra belgelenecek başka bir havacıyı da bu kapsamda tanımamayı taahhüt ediyordu…!
Wehitehead’ın, havacılık kariyerinde, tam olarak neleri gerçekleştirdiği hususunda, havacılık tarihçileri arasında keskin görüş ayrılıkları uzun yıllar devam etti.
Flight Journal’ın Aralık 2002 sayısında, Joe Gertler, “1903 Flyer” hakkındaki yazısında, “başkalarının Wright’in sırlarına erişmesini önlemek için, Orville’nin, bilinmeyen sayıdaki dokümanının (not defterleri, devlet belgeleri ve kişisel belgeler), Orville’nin ölümünden üç hafta kadar sonra, 19 Şubat 1948’de “bilerek yakıldığını” açıkladı.” Bu yakma olayı, Orville’nin isteği (vasiyeti) üzerine gerçekleştirilmişti…Yazara göre Orville, Flyer’in başkaları tarafından tekrar üretilmesini istememişti…!
Whitehead’in 21 No.lu uçağı.
(Kaynak: Connecticut Air & Space Center)
Whitehead için, Mayıs 2012’de, Bridgeport (Connecticut) içinde, üzerinde “ilk havacı” yazılı bir anıt dikildi.
2013 yılında, JANE’s (Jane’s All The World’s Aircraft), yüzüncü (yıl) yayımında, Whitehead’i, “motorlu, kontrollu ilk uçuşu gerçekleştiren” olarak tanıdı. Bu gelişme, “ilk uçuşu kim başardı” tartışmalarını yeniden ateşledi.
Ve sonunda, 25 Haziran 2013’te, Connecticut Eyaleti Temsilciler Meclisi ve Senatosunun da, oy birliği ile kabul etmesinden sonra, Eyalet Valisi Daniel P. Malloy, “güç (motor) destekli ilk uçuşu Gustave Whitehead’ın başardığını beyan eden kanunu (House Bill 6671)”, onayladı…!
Özetlemek gerekirse:
Wright Kardeşlerden farklı olarak, Whitehead’in başarılı uçuşunu gösteren bir fotoğraf “mevcut değil” görünüyor… Mevcut olsaydı, bir asırdır devam etmekte olan bu tartışmaların seyri, herhalde, farklı olurdu…
Smithsonian Enstitüsü Whitehead’in, Wright Kardeşlerden önce, ilk motorlu uçuşu yaptığı hususundaki iddiaları sürekli reddetti. Yapılan araştırmalar, enstitünün bu davranışının “özel” bir sebebinin olabileceğini belgeledi…!
Whitehead’in 1901 uçuşunu yayımlayan gazetecinin adının bu haberde yazılmaması düşündürücü ? Üstelik, bu haber gazetenin baş sayfasında değil, beşinci sayfasında, yayımlanmıştı…!
Whitehead ve Wright Kardeşler üzerine araştırma yapanların neredeyse yarısı Wright Kardeşleri “ilk uçuş” iddiasında, haklı bulurken, diğer yarısı da Whitehead’i haklı buldu…! Bu araştırmacılardan, perde arkasındaki bağlantıları sebebiyle, açık-gizli taraf tutanlar da mevcuttu… Bir örnek olarak, Wright Kardeşler üzerine araştırmalar yapan Nick Engler’in şu ifadesi dikkat çekici: “Whitehead’ın destekçileri onun ilk uçan olduğu hususunda ısrarlı iken, onun çalışmalarının erken havacılık veya havacılık biliminin gelişmesi üzerine herhangi bir etkide bulunduğunu kimse iddi etmiyor. Bir gün birisi 21 numarayı (uçağı) uçuşta gösteren bir fotoğraf üretse bile, bu sadece havacılık tarihinde bir dipnot (footnote), acayip bir anormallikten (curious anomaly) başka bir şey olmayacaktır.” Şüphesiz, araştırmacının bu değerlendirmesi, haklılık zemininden ne kadar uzakta olduğunu göstermiştir…
Sinema oyuncusu Cliff Robertson’un, 1986’da, 21 No.lu uçağın bir modeli (replica) üzerinde yaptığı uçuş denemesi esnasında, Whitehead’i desteklerken, onun için kullandığı ifade “fakir küçük Alman göçmen” (poor little German immigrant) önemlidir. Whitehead ile Wright Kardeşler yarışmaya eşit şartlarda başlamamıştı… Yarışanlardan biri, neticede, “fakir küçük (bir) Alman göçmen”di…!
Whitehead, tasarımlarını, yaptığı yüzyüze görüşmelerde, mülakatlarda; yazdığı mektuplarda ve Scientific American gibi dergilerde yayımlanan yazılarında açık yüreklilikle anlattı.
Whitehead, Model 21 ve çok daha büyük kapasiteli Model 22 geliştirme çalışmalarından sonra, motorlu glider geliştirme çalışmalarına yöneldi. Bu durum dikkat çekicidir…!
Orville Wright’ın, “Wright Kardeşlerin” ellerinde bulunan belgelerini (ölümünden sonra) yaktırması son derece düşündürücü…!
Smithsonian Enstitüsü ile Wright Kardeşler Vakfı arasındaki anlaşma Wright Kardeşlerin ölümünden sonra imzalanmıştı. Bu anlaşmanın, Whitehead’ın 1901’de yaptığı uçuşun tesciline olumsuz bir etkisi olmadı.
Bu sözleşmede “ilk uçan”ın adı (Orville) üzerinden yapılan beyanın doğru olup olmadığı hususu da var ki, (Chronology of Aviation, Maxim and Hammer, 1910’a göre, aynı gün toplam dört uçuş denemesi oldu. Başarılı ve yeterli bulunan deneme dördüncü denemeydi ve bu denemede Wilbur uçmuştu… !) dikkate değer. Kitty Hawk’ta (North Carolina) bulunan anıttaki plakette de, ilk uçan olarak, Orville’nin adı yazmakta…! Bu anıt dikildiğinde (17 Aralık 1928), Orville de törende hazır bulunmuştu…! Bu bilgi, Whitehead’in rakibini tanımak açısından önemli olabilir…
Wright Kardeşlerin 1909’da aldığı patent, Whitehead gibi, mali yapısı zayıf girişimcileri uçak tasarımından alıkoymuş olmalı… Bu dönemde Whitehead’ın helikopter tasarımına yönelmesi sebepsiz değildi…!
Sonuç olarak;
Whitehead, 1895-96’da, Otto Lilienthal’ın gelişmiş havacılık bilgisinin ABD’ye transferinde bir vasıta oldu…Wright Kardeşlerin de, Whitehead’in buluşlarından “ilham” (!) aldıkları anlaşılıyor… Whitehead, göründüğü kadarıyla, yarışa Wright Kardeşlerden önde başladı… Sahip olduğu motor tasarımı ve imalatı yeteneği ona ekstra üstünlük sağladı. Yine de, Whitehead, glider uçuşları hariç, “1903 Flyer” eşdeğeri uçuşlarını yeterince belgeleyemedi; bu duruma şanssızlık, tecrübesizlik dahil başka şeyler de sebep olmuş olabilir. Connecticut Eyaletinin Whitehead’a sahip çıkması, Whitehead destekçileri için, güzel bir gelişme…Yine de, Whitehead, soyadını bile değiştirmeyi kabul ettiği ABD’nin nezdine “fakir küçük (bir) Alman göçmendi” …
Öyle olarak da öldü…
Yararlanılan Kaynaklar:
1.Gustave Whitehead – Pioneer Aviator
http://www.gustave-whitehead.com/
2.The Case For Gustave Whitehead
- Gustave Whitehead
http://en.wikipedia.org/wiki/Gustav_Whitehead
- Gustave Whitehead – Pioneer Aviator
http://www.gustave-whitehead.com/
- History by Contract (Wikipedia)
http://en.wikipedia.org/wiki/History_by_Contract
- Glenn H. Curtiss- Founder of The American Aviation Industry
http://web.archive.org/web/20030228050514/http://glennhcurtiss.com/id50.htm
7.Livescience.com: Were the Wright Brothers in Second Place?
http://www.livescience.com/37846-wright-brothers-gustave-whitehead.html
8.Connecticut Air & Space Center
HAVACILIK VE UZAY 
Yorum yazabilmek için oturum açmalısınız.