Atarca: Vela
Nötron yıldızları nasıl oluşur, nasıl çalışır ?
Astrofizikçilerin yoğun şekilde araştırdıkları, yeni teoriler geliştirdikleri bir konu. Nötron yıldızları, en basit ifadesiyle, ‘sadece nötronlardan oluşmuş yıldızlar’ olarak tanımlanabilir. Ancak, pek çok bilim konusu gibi, nötron yıldızları konusu da gelişmekte. Bu konudaki son gelişmeler, Evan Gough’un universetoday.com’da 14 Ağustos 2019’da yayaımlanan bir yazısında açıklandı.
Bir nötron yıldızının iç yapısı nasıldır?
Nötron yıldızlarının, büyük kütleli yıldızların süpernova olarak patlamalarını takiben, patlayan yıldızın kütle merkezine çöken kalıntılarının oluşturduğu bilinmekte. Nötron yıldızı, hacmi (çapı) nisbeten küçük, fakat, yoğunluğu aklı-zorlayacak seviyede yoğun olan yıldızlar. Bu yıldızların tamamen nötronlardan oluştuğu savı ise yavaş yavaş değişmekte !
Geliştirilen matematik modellerine göre, bu yıldızlar, nötronlardan başka maddeler de içeren tabakalardan oluşmakta. Yıldızın merkezine doğru ilerlendiğinde nötron oranı ve sıkışıklığı artmakta. Yıldızın çekirdeğinin ise, büyük oranda, nötronlardan oluştuğu düşünülmekte.
Bir nötron yıldızının iç yapısı. (Temsili)
(Kaynak: Robert Schulze – Own work, CC BY-SA 3.0, https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=11363893; universetoday.com)
Nötron yıldızı bir tarafa, sıradan bir yıldızın bile içinin görülmesi mümkün değil. Astronomlar, çok nadir olarak gözlenebilen nötron yıldızlarını, çok uzak mesafelerden gözleyebilmekte. Diğer yıldızlarda da olduğu gibi, nötron yıldızlarının zaman zaman alışılmadık ışımaları onlar hakkında bazı bilgilerin edinilmesini mümkün kılmakta.
Nötron yıldızları (gerçekte tüm yıldızlar) ekseni etrafında döner. Kutuplarından elektromanyetik radyasyon ışırlar. Bu atım (pulse) halindeki ışıma Dünya yönünde gerçekleşirse, Dünyadan gözlenebilir.
Nötron yıldızı (atarca; pulsar). Buradaki pembe renk gama ışını ışımasıdır. Yeşil ışıma radyo dalgalarıdır. Dünyaya yöneldiklerinde gözlenebilirler.
(Kaynak:NASA; universetoday.com)
Pulsarlar, genelde, yüksek hızlı ve düzenli dönme hareketi yapar. Ancak, bazı durumlarda dönme hızları aniden artabilir. Bunun sebebinin, yıldızın iç katmanlarındaki maddenin dışa doğru hareketi sebebiyle gerçekleştiği düşünülüyor. Astronomlar bu olayı, 2016’da, Mt. Pleasant Teleskobuyla, Vela Atarcasında gözledi. Bu nötron yıldızı, Vela Takımyıldızı içinde ve 1000 ışık yılı uzaklıkta. Radyo dalgaboyunda, bilinen en parlak atarca. Astronomlar, atarcaların sadece yüzdebeşinin, parlaklığının değiştiğini belirledi. Vela’nın parlaklığı her üç yılda bir defa artar.
Atarca Vela: Chandra gözlem uydusuyla alınan bu görüntüde, atarca merkezde beyaz bir nokta olarak görünürken, yıldızdan fışkıran madde jeti de sağ yukarıya doğru akmakta.
(Kaynak: NASA/CXC/PSU/G.Pavlov et al. – http://heasarc.gsfc.nasa.gov/docs/objects/heapow/archive/compact_objects/vela_pulsar_jet.html, Public Domain; universetoday.com
https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=135898
Bu nötron yıldızının saniyede onbir defa döndüğü ve çapının da 20 kilometre kadar olduğu belirlendi. Araştırmacı Paul Lasky (Monash School of Physics and Astronomy), nötron yıldızının üç belirgin katmandan oluştuğunu söylüyor. Kabuk altı (inner crust) bölgede akışkan nötron çorbası mevcut ! Bu akışkan nötron katmanı yıldızın katı kabuğuna (outer crust) çarparak, bu kabuğun dönme hızının artmasına sebep olur. Yıldızın merkezinden gelen ikinci bir dalga ise, yıldızın dönme hızının tekrar yavaşlamasına sebep olur. Yıldızın dönme hızındaki değişim bu yüzden.
Dönen bir nötron yıldızı
(Kaynak: NASA, Caltech-JPL; universetoday.com)
Yararlanılan Kaynak:
Neutron Star Suffers a “Glitch”, Gives Astronomers a Glimpse Into How They Work
HAVACILIK VE UZAY 
Yorum yazabilmek için oturum açmalısınız.